H PIXAR, μία από τις λίγες εταιρείες παραγωγής κινηματογραφικού θεάματος η οποία δεν αποσκοπεί μόνο στο να κερδίσει εμπορικά, αλλά να δώσει ανάσες ποιοτικής σκέψης και προβληματισμού στους θεατές όλων των ηλικιών και ιδίως των νεώτερων, γύρισε και παρουσίασε στο κινηματογραφικό κοινό (με τη βοήθεια της Ντίσνεϋ στην οποία πλέον ανήκει) την ταινία Inside out (στα ελληνικά «Τα μυαλά που κουβαλάς»). Είναι η ιστορία της Ράιλυ, μιας εντεκάχρονης η οποία αναγκάζεται, για επαγγελματικούς λόγους των γονέων της, να μετακομίσει από την Μινεσότα στο Σαν Φρανσίσκο κι εκεί να ζήσει την περιπέτεια της έναρξης της εφηβείας σε ένα κοινωνικό περιβάλλον διαφορετικό από ό,τι είχε συνηθίσει και επενδύσει. Η ταινία θα ήταν μία συνηθισμένη ιστορία που θα μιλούσε για τις δυσκολίες κοινωνικοποίησης και ένταξης σε έναν νέο κόσμο, αν δεν ήταν στηριγμένη σε μία πολύ ενδιαφέρουσα ιδέα. Εκτός από την προσπάθεια της Ράιλυ να αρχίσει τη ζωή της από την αρχή, το σενάριο στηρίζεται στην παρουσίαση πέντε μορφών που είναι τα πέντε βασικά συναισθήματα τα οποία ενυπάρχουν στο νου της ηρωίδας: χαρά, λύπη, φόβος, αηδία, θυμός απαρτίζουν τις κατευθυντήριες γραμμές οι οποίες γίνονται κίνητρα, ερμηνείες, αλλά και απεικόνιση της υπαρξιακής σύγκρουσης της Ράιλυ τόσο με τον εαυτό της όσο και με τους γονείς της, αλλά και την νέα ομάδα στην οποία καλείται να ενταχθεί.
Τα συναισθήματα απεικονίζονται με διαφορετικά χρώματα. Και τα πέντε, με πρωτεργάτιδα τη χαρά, βασικό ζητούμενο στην ανθρώπινη ζωή, απλώνονται στον χρόνο. Και είναι ο χρόνος το κλειδί για την κατανόηση της ταινίας. Το παρελθόν είναι εκ των πραγμάτων δομημένο με βάση την εξιδανίκευση της παιδικής ηλικίας. Νησιά- όψεις της προσωπικότητας της ηρωίδας μας την περιγράφουν: η οικογένεια, η φιλία, η χαζομάρα, τα χόμπι, η ειλικρίνεια αποτελούν τις βάσεις στις οποίες η Ράιλυ στηρίζεται για να μεγαλώσει. Την ίδια στιγμή η ταινία εστιάζει στο τι συμβαίνει στο παρόν της Ράιλυ. Στον εγκέφαλό της, όπου τα συναισθήματα γεννούν και διαχειρίζονται μνήμες, όνειρα, φαντασία. Ιδίως οι αναμνήσεις από το παρελθόν, πρόσφατο και μακρινό, είναι αυτές που φαίνεται να γίνονται ζωτική ανάγκη για να δημιουργήσει η ηρωίδα το μέλλον της. Μόνο που η δυσκολία της είναι να αποδεχτεί ότι το μέλλον δεν έρχεται στηριγμένο στις αναμνήσεις του τι έχει ζήσει κάποιος, αλλά στο πώς θα μπορέσει να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα της ζωής και πώς θα αξιοποιήσει τις μνήμες του για να αναπτύξει την προσωπικότητά του. Ο χρόνος μπορεί να λειτουργήσει καθηλωτικά ή και ανανεωτικά για τον άνθρωπο. Ιδίως, αν αυτός δεν μπορεί να αποδεχτεί ότι δε θα είναι εκ των πραγμάτων μονίμως χαρούμενος, όπως η νοοτροπία της εποχής μας ουσιαστικά απαιτεί. Να μην στενοχωριούνται τα παιδιά για κάτι. Να γίνονται τα θελήματά τους, γιατί αλλιώς δεν μπορούν να είναι χαρούμενα. Να μην χρειάζεται να προσαρμοστούνε στις δυσκολίες της ζωής και στις προκλήσεις της, αλλά όλα να έρχονται ομαλά και κατά τη συνήθεια. Λες και η μεγαλύτερη αλλαγή στην πορεία ενός παιδιού στον χρόνο, η εφηβεία, διατηρεί την ομαλότητα και τη συνήθειά του και δεν τα ανατρέπει όλα.
Η ταινία επιμένει ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί, όσο κι αν το θέλει, να ζήσει σε μία παιδική κατάσταση. Να καθηλωθεί και χρονικά και εμπειρικά και νοητικά στην ηλικία της αθωότητας. Στην ηλικία της ανεμελιάς και της χαράς. Ακόμη κι αν, όπως ένας από τους ήρωες της φαντασίας της Ράιλυ, ο ελέφαντας Μπινγκ Μπόνγκ, ονειρεύεται, να ταξιδέψει με την Ράιλυ στο φεγγάρι, έρχεται η ώρα που ο άνθρωπος θα πρέπει να κάνει την παιδικότητά του ανάμνηση και να την αφήσει να σβήσει, με στόχο όμως μία νέα πορεία: αυτή του να αναλάβει τη ζωή στα χέρια του, να βρει την ταυτότητά του, να αναπτύξει καινούργιες όψεις της προσωπικότητάς του, να ζήσει δηλαδή! Κλειδί για την ταινία η οικογένεια. Είναι το μόνο νησί το οποίο και ως αξία και ως περιβάλλον παραμένει αυθεντικός σύντροφος του ανθρώπου, σε μία κοινωνία μεταλλαγμένη, όπου τονίζονται από τον πολιτισμό μας οι ανάγκες για ατομικό θέλημα, για ατομική απόλαυση, για ατομικά δικαιώματα, για ατομική χαρά, χωρίς έγνοιες και λύπες. Μόνο όμως ο άνθρωπος ο οποίος στη λύπη του βρίσκει παρηγοριά στα πρόσωπα που αγαπά και τον αγαπούνε, όταν τα έχει και τα θέλει κοντά του, αυτός μπορεί να εκτιμήσει το νόημα τόσο της χαράς όσο και της ίδιας της λύπης ως αφορμής για έναν νέο ξεκίνημα. Κάθε ανάμνηση έχει μέσα της τη χαρμολύπη.
Μαζί με τη Ράιλυ πρέπει να μεγαλώσουν και οι γονείς της. Να μη λένε απλώς ότι όλα θα πάνε καλά, αλλά να την αγκαλιάσουν, να συνειδητοποιήσουν ότι έχει άποψη, ότι δε μπορεί να ζει προστατευμένη σε ένα γυάλινο πύργο, αλλά χρειάζεται να κερδίσει και να χάσει, να λυπηθεί και να χαρεί. Και οι γονείς στην ταινία δείχνουν αρκετή ωριμότητα. Ίσως αυτό είναι ένα από τα σπουδαιότερα μηνύματα της ταινίας. Αντί οι μεγάλοι να κανακεύουν τους νέους και να τους υπερπροστατεύουν, για να τους κρατήσουν όσο χρόνο περισσότερο μπορούν κοντά τους, καλλιεργώντας την ανωριμότητά τους, θα άξιζε να πάρουν πιο σοβαρά τον ρόλο και την αποστολή τους. Να είναι οι ίδιοι πιο ώριμοι έναντι της ζωής, πιο αγαπητικοί και δοτικοί και την ίδια στιγμή να συνταξιδεύουν με τα παιδιά τους, βοηθώντας τους εκεί που χρειάζεται, αλλά και αφήνοντάς τα να επιβιώσουν μόνα τους εκεί όπου είναι ανάγκη να χτίσουν προσωπικότητα και να κατακτήσουν ταυτότητα. Περισσότερη εμπιστοσύνη, αλλά και ετοιμότητα για αγάπη διακριτική είναι τα κλειδιά για γονείς που θα έχουν επίγνωση του ρόλου τους, σε μία εποχή περισσότερης και σκληρότερης εργασίας, όπου η ποσότητα του χρόνου με τα παιδιά τους θα λιγοστεύει. Πρόκληση η ποιότητα να είναι ουσιαστική, ώστε οι μνήμες να είναι δημιουργικές, ζεστές, ενθαρρυντικές για το μέλλον.
Από την ταινία απουσιάζει κάθε αναφορά στη θρησκευτικότητα, στους λογισμούς, στον διάβολο, στην συνείδηση. Αναμενόμενο αυτό. Τα συναισθήματα στο νου της Ράιλυ, αλλά και των γονέων και των φίλων της, όπως και των ζώων, ούτε λίγο ούτε πολύ παρουσιάζονται ως αυτονόμως εμφανιζόμενα και ενεργούντα. Σα να μην υπάρχει ο ηγεμόνας νους που μπορεί να τα οδηγήσει σε αρμονία και καλή διαχείριση. Μόνο η χαρά είναι αυτή που μπορεί να επιβληθεί σε όλα τα υπόλοιπα. Η επιθυμία για ηδονή; Μάλλον η επιθυμία για ευτυχία. Και η χαρά, γέννημα κι αυτή του νου της ηρωίδας, χρειάζεται να συνειδητοποιήσει μαζί με την Ράιλυ ότι όλα τα συναισθήματα χρειάζονται, όχι ως κομπάρσοι, αλλά ως συμπρωταγωνιστές του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου. Και την ίδια στιγμή ότι η αγάπη δίνει γνήσια βάση σε ό,τι κάνουμε, σε ό,τι μας αρέσει, σε ό,τι θέλουμε να συμβάλει στην επιθυμία μας για ευτυχία.
Κι εδώ έρχεται ο δρόμος και ο τρόπος του Θεού, της πίστης, η οποία μπορεί να δώσει εκείνο το μέτρο που χρειαζόμαστε όλοι μας. Σε συνδυασμό με την αγάπη, αλλά και τον αγώνα μας να είμαστε ελεύθεροι από τον θρίαμβο των παρορμήσεών μας και από μία ψευδαίσθηση ότι μόνο η απόλαυση, μόνο τα δικαιώματά μας, μόνο το θέλημά μας μπορούν να μας δώσουν ευτυχία. Ο νους μας είναι εργαστήρι συνάντησης σκέψεων, επιθυμιών, συναισθημάτων. Πρωτίστως όμως είναι το σπουδαιότερο πέρασμα προς την καρδιά. Το κέντρο ψυχής και σώματος. Αυτή που μπορεί να συναντήσει, με τα πάθη και τα λάθη, Θεό κι ανθρώπους και να γίνει η βάση να βρούμε την ευτυχία όταν η αγάπη γίνει ταυτότητά μας. Όταν μπορούμε να παλεύουμε αποδεχόμενοι το θέλημα του Θεού. Όταν στη χαρμολύπη της ήττας ανατέλλει η βεβαιότητα ότι δεν είμαστε μόνοι μας.
Όταν θέλουν πάντως ο δυτικός πολιτισμός και η δυτική τέχνη μπορούν να μας δώσουν μικρά διαμάντια!
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
