Ολοκληρώθηκε η σειρά των βιβλίων του Χάρι Πότερ. Το εκδοτικό φαινόμενο το οποίο συνάρπασε μεγάλη μερίδα παιδιών και εφήβων όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε όλο τον κόσμο, έφθασε στο τέλος (;) του. Με την ολοκλήρωση του κύκλου, πέρα από τα όσα γράφτηκαν και θα γραφτούν, οφείλουμε να απαντήσουμε σε ένα μεγάλο ερώτημα. Ποιο κενό κάλυψε ο Χάρι Πότερ και έγινε διάσημος; Ζούμε σε μια εποχή όπου το βιβλίο θεωρείται ουσιαστικά η τελευταία επιλογή των παιδιών και των εφήβων για να γεμίσουν τον λιγοστό ελεύθερο χρόνο τους. Πολύ περισσότερο γνωρίζουν όλοι την τηλεόραση, τα computer- games, τα play- station, προτιμούν την βόλτα στην καφετέρια και στα κάθε λογής μαγαζιά, ως τρόπους διασκέδασης. Ένας χάρτινος ήρωας όμως μπόρεσε να κλέψει χρόνο και καρδιές μικρότερων και μεγαλύτερων. Είναι η παγκοσμιοποίηση υπαίτια; Είναι η μαγεία; Είναι ο διάβολος που έριξε τα δίχτυα του και αγκίστρωσε όλους αυτούς τους ανθρώπους;
Διαβάζοντας κανείς το Ο Χάρι Πότερ και οι κλήροι του θανάτου, δεν έχει παρά να προσθέσει και έναν άλλο προβληματισμό στις αιτίες του χαριποτερικού θριάμβου. Η συγγραφέας Τζίνα Ρόουλινγκ κατάφερε να μιλήσει με βάση τις υπαρξιακές ανάγκες του ανθρώπου, που υπερβαίνουν εθνικές ταυτότητες, σύνορα, πολιτισμούς. Ο καθένας καλείται στη ζωή του να απαντήσει στα δύο μεγάλα ερωτήματα. Τι είναι για μας αγάπη και τι είναι θάνατος. Πώς διαπλέκονται, γιατί μας συμβαίνουν, ποια στάση μπορούμε να πάρουμε έναντί τους, ποια ελπίδα γνήσιας ζωής διασώζεται στην πληθωρική εποχή μας, που τα δίνει όλα και απορροφά και το τελευταίο ίχνος κριτικής και προβληματισμού που απομένει στη συνείδησή μας;
Η Ρόουλινγκ αποδομεί την θρησκεία ως απάντηση στα ερωτήματα αυτά. Οι περιπέτειες του Χάρι Πότερ είναι γραμμένες στην politically correct λογική της θρησκευτικά αποχρωματισμένης εποχής. Ακόμη και οι αναφορές στα Χριστούγεννα και το Πάσχα λειτουργούν σε καθαρά εθιμικό επίπεδο. Στολίδια, δώρα, διακοπές η βάση των εορτών. Δεν υπάρχει ούτε Χριστός ούτε διάβολος. Ωστόσο, η συγγραφέας δεν μπορεί και δε θέλει να αποφύγει τα ερωτήματα της ύπαρξης. Η φιλοσοφική διαπάλη του Καλού και του Κακού, η εξουσία, η αγάπη, ο θάνατος, ακόμη και η ανάσταση αντιμετωπίζονται στη σειρά των 7 βιβλίων, συνδυασμένα όμως με το παραμύθι, την μαγεία, τον αποκρυφισμό, το σκοτάδι του κόσμου. Κι ενώ η σειρά ξεκίνησε με κέφι, παιδικότητα και χιούμορ, θα τελειώσει με θάνατο, φιλοσοφικά και ηθικά διλήμματα και έμμεσο ύμνο στην οικογένεια. Η συγγραφέας νιώθει ότι πέρα από την μαγεία, ο άνθρωπος από κάπου πρέπει να πιαστεί. Η θρησκεία δεν είναι γι’ αυτήν λύση. Η οικογένεια όμως είναι.
Το τελευταίο βιβλίο είναι γρήγορο σε εξέλιξη, δυναμικό σε δράση, αλλά και γεμάτο βία, θάνατο, θλίψη. Θίγει θέματα της εποχής μας όπως ο ρατσισμός, η εκμετάλλευση του αδύναμου από τον ισχυρό, η παρακολούθηση των κινήσεων των ανθρώπων από την εξουσία που συνεπάγεται την ανελευθερία, η αντίταξη βίας στη βία των ισχυρών, η διαφθορά της πολιτικής, η ταύτιση της εξουσίας με το κακό, οι περίφημες θεωρίες συνωμοσίας που κυβερνούν τον κόσμο, ενώ συνεχίζεται η αναφορά σε ιδέες όπως ότι «ο κόσμος μας αγνοεί πάρα πολλά», ότι «στη μαγεία βρίσκεται η λύση», ότι «ο κακός έχει ελάχιστα έως ανύπαρκτα στοιχεία καλοσύνης μέσα του», ότι «τα γράμματα, το σχολείο, η γνώση είναι σήμερα μια βαρετή υπόθεση των σπουδαστηρίων, χωρίς περιπέτεια και χαρά». Έχει όμως και το φιλοσοφικό του υπόβαθρο όσον αφορά στον θάνατο και την αγάπη.
Η ιστορία με τους αδελφούς Πέβερελ που συναντούν τον Θάνατο σε ένα γεφύρι και του ζητούν δώρα είναι η χαρακτηριστικότερη για την όλη πλοκή του βιβλίου. Οι κλήροι του θανάτου είναι το δυνατότερο ραβδί του κόσμου από κουφοξυλιά, με το οποίο ο κάτοχός του έχει πάσα εξουσία επί της γης. Είναι η πέτρα που δίνει την δυνατότητα να αναστήσει κάποιος τους νεκρούς. Είναι η δυνατότητα που έχει κάποιος να φεύγει χωρίς ο θάνατος να τον ακολουθεί. Ο διευθυντής της Σχολής Μαγείας Χόγκουαρντς Ντάμπλντορ έχει και τα τρία δώρα, αλλά ηττάται από την φιλοδοξία να γίνει παντοδύναμος. Χρησιμοποιεί την δύναμη που έχει, όχι για το καλό , αλλά για να εξουσιάσει. Ο βασικός αντίπαλος του Χάρι Πότερ, ο Λόρδος Βόλντερμορτ, η προσωποποίηση του απόλυτου κακού, θέλει το ραβδί για να εξουσιάσει όλο τον κόσμο. Ο Χάρι Πότερ βάζει την Αγάπη για του άλλους πάνω από τον Θάνατο και γι’ αυτό, όταν ο Βόλντερμορτ τον σκοτώνει, ανασταίνεται. Είναι όπως ο Χριστός. Ή μήπως, όπως ο Αντίχριστος;
Στην τάση μας να δαιμονοποιούμε τα πάντα, λησμονούμε ότι ο Αντίχριστος, όπως περιγράφεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννη, θα έρθει για να εγκαταστήσει μια παγκόσμια λατρεία, να κυβερνήσει τον κόσμο στο όνομα του διαβόλου, του Κακού. Η Ρόουλινγκ θα απογοητεύσει όλους αυτούς που κάνουν τέτοιες ταυτίσεις. Ο Χάρι Πότερ της όχι μόνο δεν θα εγκαταστήσει λατρεία και δε θα κυβερνήσει τον κόσμο, αλλά ούτε καν το Χόγκουαρντς, τη σχολή στην οποία διέπρεψε και την οποία έσωσε. Θα επιλέξει την φυγή, την ησυχία, το καταφύγιο στην οικογένεια που θα δημιουργήσει με την κοπέλα που αγαπά αληθινά.
Η νίκη κατά του Κακού τελικά έχει συμβολικό χαρακτήρα. Η Ρόουλινγκ πιστεύει ότι το κακό ενυπάρχει στην καρδιά του καλού. Δεν γίνεται να το σκοτώσεις, αν δεν πεθάνεις κι εσύ ο ο ίδιος ολοκληρωτικά. Μόνο ο θάνατος νικά το Κακό. Η θυσία. Η αυταπάρνηση. Και τότε σου δίδεται η Ανάσταση, διότι έχεις αποφασίσει να θυσιαστείς για την αγάπη. Μόνο η Αγάπη νικά τον Θάνατο. Το Κακό βεβαίως είναι απόλυτο. Ο Λόρδος Βόλντεμορτ μεθά από την εξουσία. Δεν μετανοεί. Τροφοδοτείται από την φιλοδοξία του και απλώνεται, σπάσει σε πεμπτουσιωτές, κομμάτια, τμήματα της ψυχής του, προκειμένου να διαφυλάξει τη δύναμή του. Παράλληλα, υπάρχουν και ήρωες όπως ο καθηγητής Σνέιπ που βρίσκεται στο ενδιάμεσο της κλίμακας μεταξύ Χάρι, Ντάμπλντορ, Βόλντεμορτ. Έχει αγάπη, αλλά ελκύεται και από το κακό. Υποτάσσεται σ’ αυτό, αλλά μέσα του κάπου αντιστέκεται. Όταν συμβιβάζεται, δεν είναι η πραγματική του βούληση. Θα ηττηθεί τελικά, γιατί θα προσπαθήσει να αλώσει το κακό, χρησιμοποιώντας τις μεθόδους του.
Ήταν ανάγκη να γίνει αυτή η σειρά των επτά βιβλίων για να φτάσουμε στο φιλοσοφικό τέλος του; Πόσο μπορεί να αγγίξει η ουσία τα παιδιά που θαυμάζουν τον Χάρι Πότερ; Τελικά, μήπως εθιστήκαμε τόσα χρόνια στην Μαγεία, επηρεαστήκαμε από τις μαγικές τεχνικές, τα ξόρκια, τους θανατοφάγους, τους παράφρονες, τους διακτινιζόμενους, τα ιπτάμενα ράγκμπυ κουίντιτς και όλα τα φοβερά, αστεία μα και συνάμα φρικιαστικά, στοιχεία του παλαιού παραμυθιού σε σύγχρονη εκδοχή (δράκοι, ξωτικά, καλικάντζαροι, αράχνες, βασανιστήρια, θάνατος, βία), ώστε ο Χάρι να μας φαίνεται τμήμα της ζωής μας; Μήπως τελικά, η παγκοσμιοποίηση που έχει ανάγκη και γεννά ήρωες, το τεράστιο εμπορικό δίκτυο και η παντός είδους εκμετάλλευση των βιβλίων κάνουν να φαντάζουν αστείες οι όποιες επιφυλάξεις για την παιδαγωγική, ηθική και πνευματική αξία αυτών των βιβλίων;
Η Εκκλησία μας όλα αυτά τα χρόνια ουδέποτε μελέτησε σοβαρά τις επιδράσεις του Χάρι Πότερ και του κάθε αντίστοιχου ήρωα στον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά και οι νέοι αντιλαμβάνονται τη ζωή. Κι όμως υπάρχουν προβληματισμοί ουσίας. Το κακό δεν υπάρχει από μόνο του και δεν θεοποιείται στην θεολογία μας. Είναι αποτέλεσμα ελεύθερης επιλογής του ανθρώπου. Κανείς δεν είναι απόλυτα κακός. Ο θάνατος νικιέται από την Αγάπη, ναι, μόνο που η αγάπη χωρίς Χριστό είναι ακατόρθωτη. Για μας η μαγεία δεν είναι ικανότητα, αλλά επίκληση των δαιμονικών δυνάμεων. Για μας το θαύμα δεν είναι κοσμικό γεγονός, αλλά καρπός της πίστης στο Θεό. Η Ρόουλινγκ μας μυεί σε έναν ά-θρησκο αποκρυφισμό. Μας λέει ότι οι μαγικές δυνάμεις υπάρχουν στον προικισμένο, στον εκλεκτό και δεν μένει παρά ένα Χόγκουαρντς να τις ανακαλύψει. Το πώς θα τις χρησιμοποιήσει, είναι δικό του θέμα. Οι πολλοί είμαστε μαγκλ, συνηθισμένοι, αγνοούντες, άσχετοι. Για μας όμως στην ψυχή του ανθρώπου ενυπάρχουν η αναζήτηση του Θεού και η ανάγκη της πίστης. Τα στοιχεία αυτά δεν είναι για τους λίγους, αλλά για όλους. Εμείς δεν έχουμε Χόγκουαρντς. Ζούμε την Εκκλησία, στην οποία δεν υπάρχουν διακρίσεις. Σκοπός της ζωής μας δεν είναι να γίνουμε μάγοι, ισχυροί, αλλά να συναντήσουμε το Θεό στο πρόσωπο του κάθε πλησίον, όχι μόνο του φίλου, αλλά και του εχθρού. Ναι, για μας ο θάνατος είναι ο έσχατος εχθρός του ανθρώπου, κάτι που και η Ρόουλινγκ παραδέχεται. Μόνο που νικιέται με την πίστη στην Ανάσταση του Χριστού. Με την αγάπη για Εκείνον. Ναι, η οικογένεια είναι το τελευταίο καταφύγιο αγάπης για τον παγκοσμιοποιημένο άνθρωπο. Για μας όμως η Εκκλησία είναι η μεγάλη εκείνη οικογένεια που αγκαλιάζει τον καθέναν και τον κάνει να βλέπει τον κόσμο, τα πάντα, ως οικογένειά του. Χαιρόμαστε που στον τελευταίο Χάρι Πότερ το κακό δεν νικά την αγάπη, την ευφυΐα, το χάρισμα. Λυπόμαστε που η κ. Ρόουλινγκ δεν βρήκε το νόημα της αγάπης στο Χριστό και την Εκκλησία.
Βιβλία που θέτουν τέτοιους προβληματισμούς, πρέπει να είναι ευπρόσδεκτα για την Εκκλησία. Και, παράλληλα, να μας υπενθυμίζουν το δικό μας χρέος. Ότι δεν έχουμε προσπαθήσει όσο θα μπορούσαμε να μιλήσουμε στον κόσμο για τα μεγάλα ερωτήματα της ύπαρξης. Ο Χάρι Πότερ εκφράζει ίσως την βαθιά αγωνία του παγκοσμιοποιημένου ανθρώπου να βρει νόημα ζωής. Εμείς που το έχουμε βρει στο Χριστό, γιατί δεν είμαστε αφιερωμένοι στο να το φανερώσουμε; Ίσως μας λείπει η έμπνευση και η χαρά στη σχέση μας με την πίστη. Ο Αναστημένος Χριστός όμως μας δίνει τα πάντα. Αρκεί να Τον συναντήσουμε και να πορευθούμε μαζί Του προς τους Εμμαούς της ζωής και του κόσμου, με καιόμενη καρδιά. Και τότε Αυτός θα μοιραστεί μαζί μας τον Εαυτό Του, τον Άρτο της ζωής, που θα μας χορτάσει Αγάπη κι αιωνιότητα.
π. Θεμιστοκλής
