Ένα ταξίδι σε μία από τις πιο όμορφες πόλεις της Αγγλίας, το Νότινχαμ, μάς έδωσε την ευκαιρία να βγάλουμε μερικά συμπεράσματα για την πορεία του κόσμου μας, του δυτικού κόσμου, στον οποίο ανήκουμε, με τις ελληνορθόδοξες ιδιαιτερότητές μας, οι οποίες, αν το νιώσουμε, λειτουργούν ως ένα αντίδοτο στην αφομοίωσή μας από έναν πολιτισμό που διαγράφει ολοένα και περισσότερο την ελπίδα για αιωνιότητα και ανάσταση. Επισκεφθήκαμε ένα υπέροχο πραγματικά βιβλιοπωλείο, το Waterstones, στο κέντρο της ιστορικής πόλης. Στο στήσιμό του θυμίζει Public, ίσως και “Πολιτεία”. Μπορείς να ξεφυλίσσεις με άνεση βιβλία κάθε λογής, λογοτεχνία, αστυνομικό μυθιστόρημα, παιδιά, εφηβικά, λευκώματα, κόμικς (ο τελευταίος όροφος αφιερωμένος στα γιαπωνέζικα manga, αλλά και σε κάθε λογής κόμικ). Μπορείς να πιεις τον καφέ σου σε έναν όμορφο χώρο, να καθήσεις σε πολυθρόνες και να ξεφυλίσσεις βιβλία, να αγοράσεις ενθύμια που προέρχονται από τον κόσμο της λογοτεχνίας (πολύ ωραίες οι υφασμάτινες, από ανακυκλωμένο υλικό, τσάντες από το Pride and Prejudice και την Αλίκη στην χώρα των θαυμάτων), γενικότερα, να χαρείς έναν κόσμο που σου δείχνει πολλά για τις τάσεις του πολιτισμού.
Παρατήρησα τα εξής: στον όροφο όπου μπορούσες να βρεις βιβλία για θρησκεία και πνευματικότητα, δέσποζαν τα βιβλία για τις ανατολικές θρησκείες (ζεν, γιόγκα, γκουρουϊσμός, διαλογισμός), ελάχιστα για τον χριστιανισμό, κυρίως επικριτικά, ενώ θριαμβεύουν τα βιβλία για την αυτοεξέλιξη, το feelgood, το να τα έχεις καλά με τον εαυτό σου. Αντίστοιχα, στον χώρο της ψυχολογίας τα ράφια με τα περισσότερα βιβλία ήταν αυτά που αναφέρονται στο gender, στο θέμα της ταυτότητας φύλου, καθώς και στον φεμινισμό. Ελάχιστα ήταν συγκριτικά τα βιβλία που καταπιάνονταν με τον τρόπο που η ψυχολογία βλέπει τον άνθρωπο και τα ζητήματα της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης. Ακόμα και τα βιβλία τα οποία μιλάνε για τις ανθρώπiνες σχέσεις, κι αυτά συγκριτικά λιγοστά. Σαν να το έχουν πάρει απόφαση οι άνθρωποι ότι ο κόσμος πορεύεται στην προοπτική του “εγώ” που είναι το παν, που μπορείς να πειραματιστείς μ’ αυτό, να αποδεχτείς την ιδέα ότι το φύλο είναι κοινωνική κατασκευή, ότι οι γυναίκες θα πρέπει να πάρουν εκδίκηση για την καταπίεση την οποία υφίσταντο, ότι ο χριστιανισμός στην Ευρώπη είναι τελειωμένη ιστορία (μαχαιριά στην καρδιά ήταν η μετατροπή μιας υπέροχης εκκλησίας σε εστιατόριο στο κέντρο της πόλης), ότι ο άνθρωπος έχει βαρεθεί το χτες, ότι όλα πλέον έχουν να κάνουν με έναν κόσμο στον οποίο ζούμε μία βαρετή, αλλά σκληρή καθημερινότητα και αυτό που έχουμε ανάγκη είνια να χαλαρώσουμε, να διαλογιστούμε, να ξεχάσουμε, να βυθιστούμε σε έναν κόσμο όπου το ανέλπιδο το μεταφέρουμε στην ώρα του αναπόφευκτου θανάτου, χωρίς να ταλαιπωριόμαστε είτε να το νικήσουμε είτε να το αποδεχτούμε ως στοιχείο της ζωής και να προσπαθήσουμε να παλέψουμε μέσω της αγάπης να νοηματοδοτήσουμε την πορεία μας μαζί με τους άλλους.
Ανάλογες είναι οι τάσεις που βλέπεις στον δρόμο, στα νέα παιδιά. Κοπέλες με πολύχρωμο μαλλί, με τα ακουστικά στ’ αυτιά, αγόρια με ηλεκτρικά πατίνια, με βαριά τσιγάρα στο στόμα, εμφανής ομοφυλοφιλία σε πολλούς, το ουράνιο τόξο να δεσπόζει, ο καταναλωτισμός όπως παντού, ένα αίσθημα ενός κόσμου στον οποίο ο πολιτισμός έχει αποφασίσει ότι δεν μπορεί να ζήσει με τις κλασικές γραμμές: άνδρας-γυναίκα, οικογένεια, εργασία, θρησκευτική πίστη, γιορτή, έθιμα, γειτονιά, συνάνθρωπος. Έχει αποφασίσει ότι δεν θέλει την ερμηνεία της ζωής με βάση την ύπαρξη του Θεού και των εντολών Του, αλλά με βάση έναν άνθρωπο που έχει, θέλει, βαριέται. Μόνο που δεν μπορεί να νικήσει την απουσία συντροφικότητας, το έλλειμμα της αγάπης και πονά.
Άλλες δύο εικόνες που ίσως κάποιος τις θεωρήσει αντιφατικές με τα προηγούμενα: η δεύτερη κόρη μας, η Μαρίνα, συμμετέχει ως χορεύτρια σε μία περιοδεία ενός σχήματος από την Κρατική Όπερα της Βάρνας της Βουλγαρίας, σε σειρά παραστάσεων κλασικών έργων του μπαλέτου, όπως “Η λίμνη των κύκνων”, “Ζιζέλ”, “Καρυοθραύστης”, “Κοπέλλια”. Πολύς κόσμος στις παραστάσεις. Με θερμό χειροκρότημα στις προσπάθεις των εξαιρετικών χορευτών. Με μία αίσθηση ότι η τέχνη, μαζί με την μουσική, γεννούν μία άλλη διάθεση στην ψυχή. Κατάλοιπο του χτες αυτά τα χορευτικά έργα. Μιλούν μιαν άλλη γλώσσα, αυτή του έρωτα που γίνεται θυσία, της συντροφικότητας, της φιλίας, της υπέρβασης της μοναξιάς, αλλά και της σκληρότητας της ζωής, αξίες και περιστάσεις που δύσκολα έχουν να πούνε κάτι στον άνθρωπο της ταχύτητας, της επιστήμης, της υποκατάστασης της γνώσης από την πληροφορία, του ατομισμού. Ιδίως η “Κοπέλλια”, ένα χαρούμενο έργο, στο οποίο απολαμβάνεις από την μία την παρέα των κοριτσιών και των αγοριών της γειτονιάς, με την χάρη, την ωραία πονηριά, την περιέργεια για την ζωή, την γιορτή, και από την άλλη έναν επιστήμονα ο οποίος προσπαθεί φτιάχνοντας κούκλες, να υποκαταστήσει τον άνθρωπο με την μηχανή, έργο αληθινά προφητικό για τους καιρούς μας.Και αναρωτιέσαι: όλοι αυτοί οι άνθρωποι που ζούνε σε έναν πολιτισμό όπως περιγράψαμε, γιατί εξακολουθούν να συγκινούνται από αξίες που τείνουν να περιθωριοποιηθούν και να εξαλειφθούν; Εξακολουθούν να διαβάζουν, να χαίρονται την τέχνη, να δίνουν αρκετά χρήματα για να παρακολουθήσουν μία παράσταση, η οποία στην πραγματικότητα δεν έχει σχέση με το σήμερα, όπου οι άντρες είναι άντρες, οι γυναίκες είναι γυναίκες, το καλό και το κακό παλεύουν, ενώ, ακόμη και ο θάνατος έχει νόημα όταν υπάρχει αγάπη;
Και μια δεύτερη εικόνα: άστεγοι στον δρόμο και ζητιάνοι αρκετοί. Σε κάθε μαγαζί όμως όταν έμπαινες μέσα, στο ταμείο υπήρχε ένα κουτάκι διάφανο: charity. Το ίδιο και ο Δήμος. Έχει ειδική ομάδα που φέρνει φαγητό ή βοηθά τους άστεγους, ώστε τουλάχιστον να επιβιώσουν. Ένα αίσθημα αλληλεγγύης που προφανώς; δεν φτάνει και που οι αριστεροί των καιρών μας θα το χαρακτήριζαν ως υποκρισία του “νεοφιλελευθερισμού”, αλλά και ένα αίσθημα ότι θεραπεύουμε ενοχές τουλάχιστον γιατί εμείς περνάμε καλά και συνεχίζουμε να περνάμε καλά, αφού δεν φέρουμε την τελική ευθύνη για τον κόσμο μας. Εντούτοις, δεν έχουν χαθεί τα συναισθήματα και δεν έχει εξαλειφθεί η ανθρωπιά, μολονότι η αγγλική κοινωνία, όπως έχει καταδείξει ο μεγάλος Ντίκενς από την βικτωριανή εποχή με την σπουδαία πένα του, είναι συμβιβασμένη με την μοίρα των ανθρώπων, με την φτώχεια, με την εκμετάλλευση. Σίγουρα δεν είναι ο αριθμός αναλογικά τόσος στον πληθυσμό, όπως τότε, αλλά η ζωή συνεχίζεται χωρίς το κοινωνικό πρόβλημα να έχει εξαλειφθεί.
Πορεία δυτικά λοιπόν; Προφανώς και δεν έχουμε άλλη επιλογή. Όσοι, με συνειδητή ή ασυνείδητη υποκρισία, κυρίως στην πολιτική και την Εκκλησία, εξακολουθούν να απορρίπτουν την Δύση (υιοθετώντας βεβαίως όλα τα επιτεύγματά της, αυτοκίνητα, διαδίκτυο, αεροπλάνα, διατροφή, ενδυμασία, διασκέδαση), προβάλλοντας πρότυπα τα οποία προϋποθέτουν άρνηση του κόσμου, κάτι το οποίο για τους πολλούς δεν είναι εφικτό, αντί να τολμήσουν να βάλουν μπροστά τις συνισταμένες εκείνες που θα μποιάσουν τον δυτικό πολιτισμό με ελπίδα, για να νικηθούν τα αδιεξοδά του (αγάπη, ανάσταση, συλλογικότητα, πιο γνήσιες ανθρώπινες σχέσεις, αρετές που θα μας κάνουν να μεταμορφώσουμε τα πάθη μας, μία παιδεία στην οποία η αδικία δεν θα αντιμετωπίζεται με την παθητικότητα ότι το θελημα του Θεού θέλει να υποφέρουμε, ενώ εμείς δεν κάνουμε κάποια βήματα για να μοιραστούμε το περίσσευμα ή το υστέρημά μας), τόσο περισσότερο θα περιθωριοποιούμαστε. Ο δυτικός άνθρωπος έχει κατασκευάσει έναν κόσμο ελκυστικό, που όμως δεν μπορεί ούτε θα μπορέσει να νικήσει τον θάνατο. Πειραματίζεται με τον εαυτό του γιατί νιώθει μοναξιά. Γιατί δεν βρίσκει πλησίον και γιατί δεν έμαθε να γίνεται πλησίον. Γιατί έχει χάσει την εμπιστοσύνη του σε έναν χριστιανισμό από τον οποίο σταδιακά έλειψαν τα πρόσωπα, οι άγιοι, οι ηγέτες, άνδρες και γυναίκες, και απέμειναν οι διαχειριστές, οι φύλακες του παρελθόντος, οι εχθροί της προόδου, αυτοί που αρνούνται να ακολουθήσουν την ζωή, σε αντίθεση με το όλο πατερικό πνεύμα. Δεν είμαστε για “όπισθεν ολοταχώς”. Είμαστε για μπόλιασμα του παρόντος με την ελπίδα των πάντων, που είναι ο Χριστός και ο τρόπος Του. Στις ενορίες και στα μοναστήρια όπου οι άνθρωποι μπορούν να συναντηθούν, να μοιραστούν, να νιώσουν αποδεκτοί στα τραύματα και στην ανία τους, υπάρχει ελπίδα.
Και κάτι τελευταίο. Στην Ελλάδα έρχονται με καθυστέρηση οι ιδέες της Ευρώπης. Ας αναμένουμε ακόμη μεγαλύτερη προπαγάνδα για το gender. Ας προβληματιζόμαστε γιατί εκεί η ψυχολογία βρίσκεται σε παρακμή, ενώ σε μας θεωρείται πανάκεια. Κι ας μη λησμονούμε πως όσο κι αν ο πολιτισμός μας μάς κλείνει στο άτομο, στο εγώ, στο ξεπέρασμα της ανίας, η αληθινή απάντηση βρίσκεται στην αγάπη και την ανάσταση. Αυτή την απάντηση την έχουμε στις ρίζες της παράδοσής μας. Την υποκαταστήσαμε με τον φόβο του έρωτα, με τον φόβο του θανάτου, με ένα αίσθημα ότι όσο περνάμε καλά, εδώ είναι το νόημα και ότι αρκεί να ακολουθήσουμε το μεταμοντέρνο μοντέρνο, αφήνοντας στην άκρη πίστη, Χριστό, πατρίδα, οικογένεια, για να είμαστε εντάξει. Όλα όμως χρειάζονται. Και η πρόοδος του δυτικού ανθρώπου, αλλά και η συνάντηση με το βαθύτερο της ψυχής που έχουμε εμείς. Για να κάνουμε ένα βήμα παραπέρα από αυτό που και ο δυτικός άνθρωπος κρατά. Ότι χωρίς ευγένειακαι αξιες η εδώ ζωή είναι μια ζούγκλα. Χωρίς όμως αγάπη και ανάσταση δεν αντέχεται, γιατί την καταπίνει ο θάνατος. Και πλαστήκαμε για να ζούμε!
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
24 Φεβρουαρίου 2023
