Ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο διαβάσαμε πριν από λίγο καιρό. Πρόκειται για το νέο μυθιστόρημα του Ισίδωρου Ζουργού, Σκηνές από τον βίο του Ματίας Αλμοσίνο. Ο σπουδαίος συγγραφέας αυτή τη φορά τόλμησε να κάνει ένα ταξίδι στην περίοδο του Διαφωτισμού. Κεντρικός ήρωας και ταξιδευτής ο γιατρός Ματίας Αλμοσίνο, Εβραίος στην καταγωγή, ο οποίος αφού συναντήσει όλα τα ιδεολογικά και φιλοσοφικά ρεύματα της εποχής του, θα βρει τον τελικό προορισμό και την ταυτότητά του γενόμενος μοναχός στο Άγιο Όρος και στην μονή Διονυσίου, όπου και θα τελειώσει τη ζωή του το 1725. Το μυθιστόρημα διηγείται την πορεία του, τις αναζητήσεις του, το Πάσχα του ήρωα από την αγάπη για τη γνώση και τον άνθρωπο χωρίς όμως θρησκεία και πίστη σε Θεό, στην αγάπη για τον άλλο με το Θεό μαζί, «ο κάθε άλλος είναι ο Θεός» είναι το μοτίβο του ήρωα λίγο πριν το τέλος της ζωής του. Μία συναρπαστική περιπέτεια, μέσα από την οποία αποκαλύπτεται μία σπουδαία προσωπικότητα, ο γιος που έχει δύο πατεράδες, έναν φανατικό, θρησκόληπτο, τυπολάτρη που περιμένει το τέλος του κόσμου και αρνείται κάθε χαρά, και έναν μορφωμένο, ζεστό και αναζητητή, ο οποίος θα τον σώσει με κίνδυνο της ζωής του και θα τον οδηγήσει στην αγωνία για την αλήθεια. Ο ήρωας θα γευθεί την αγάπη και την πρόνοια του Θεού στα πρόσωπα ανθρώπων που αποτελούν την ανερχόμενη αστική τάξη της εποχής του Διαφωτισμού, στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Θα συναντηθεί με τον αναγεννώμενο μορφωτικά και πνευματικά Ελληνισμό στην Ιταλία και θα ξεκινήσει ως γιατρός ένα μακρύ ταξίδι με σταθμούς το Λονδίνο, τα Καρπάθια όρη, την Ρωσία, με κατάληξη το Άγιο Όρος. Θα συναντήσει τον έρωτα, θα γευτεί τη χαρά της πατρότητας, θα γίνει επαναστάτης με μία ομάδα νάνων, θα δει τους αγαπημένους του να νικιούνται από το θάνατο και θα μείνει μόνος, παλεύοντας με τον εαυτό του.
Σημειώνουμε ορισμένες φράσεις που μας έμειναν από την ανάγνωση: «Η ματαιοδοξία και ή έπαρση είναι αμαρτίες». «Αμαρτία είναι η απιστία και το ξερίζωμα απ’ τις παραδόσεις μας». «Στα χρηματιστήρια το χρυσάφι αλλάζει χέρια σε μια νύχτα χωρίς να ‘χει δει κανείς το εμπόρευμα. Περιουσίες ολόκληρες κερδίζονται και χάνονται μέσα σε λίγες ώρες. Το εμπόρευμα δεν το βλέπεις, αγοράζεις προθεσμιακές μετοχές. κανέλα, ζάχαρη, μπράντι, ό,τι βάζει ο νους σου. Αφού αγοράσεις, πουλάς με κέρδος ή ζημία. Επιτήδειοι ζούνε σαν βασιλιάδες πουλώντας και αγοράζοντας αέρα. Μια βάσιμη πληροφορία που φτάνει στ’ αυτιά σου μπορεί να πουληθεί πανάκριβα. – Δεν ζεις όμως έτσι από τον ιδρώτα σου!». «Θέλω να βρω τον ρόλο των ταπεινών στη δημιουργία, είναι άραγε τόσο δύσκολο; -Όλα αυτά που ρωτάς δεν μπορεί να σου τα δώσει η νέα εποχή. Τα νέα βιβλία μυρίζουν αθεΐα, δεν το καταλαβαίνεις; Η αυγή του νέου δικού μας κόσμου θα προβή στην αποκατάσταση όλων των ταπεινών, δε σ’ ενδιαφέρει αυτό; -Μ’ ενδιαφέρει η αλήθεια, κύριε, όποια κι αν είναι αυτή». «Ματθαίε Μελισσηνέ, δε χρειάζεσαι κι άλλο φως, έχεις μόνο ανάγκη καινούρια μάτια». «Οι έννοιες ελευθερία και δημοκρατία είναι για τον όχλο μια άγνωστη πολυτέλεια». «Δύσκολος τόπος είναι μόνο ο εαυτός μας». «Πνεύμα χωρίς σώμα είναι ένα άπιαστο μεγαλείο χωρίς μορφή. Χριστός που είναι αέρας και δεν μπορούν τα καρφιά να τον σταυρώσουν». «Έτσι πάνε οι ιδιοκτησίες, μετριούνται με ψυχές, κι εδώ και πάνω στη Ρωσία, στον κόσμο όλο νομίζω». «Είστε Γραικός της Δύσης, μολυσμένος απ’ τους νέους καιρούς, γιατί εμπιστευτήκατε πρόωρα έναν ορθολογισμό χωρίς ψυχή, μία γεωμετρία του νου που ανάγει τα πάντα σε νόμους της φύσης. Κάποιοι λιμπερτίνοι στη Γαλλία, αλλά και στην Πάδοβα κάποιοι δοκησίσοφοι που θεωρούν πως στη ζωή δεν υπάρχει καμιά παρουσία της θείας πρόνοιας αλλά μόνο η κυριαρχία της τύχης. Τυχαία λοιπόν συζητούμε αυτή τη στιγμή; -Φοβάμαι πως ναι, εξοχώτατε. –Φοβάστε ή πιστεύετε;-Για να είμαι ειλικρινής, φοβάμαι. - Άρα δεν σιγουρευτήκατε ακόμη!». «Το Νορ είναι ένας ξυλόγλυπτος κόσμος: πιάτα, ποτήρια, κουτάλια, κρεβάτια, ξύλινο ακόμη και του Ευαγγελίου το κάλυμμα στην Εκκλησία . ο τόπος ο ίδιος είναι ζωσμένος από δάση με χοντρούς κορμούς. Ποιος μπορεί καλύτερα απ’ αυτούς τους χωριάτες να νιώσει το αίσθημα στην θεϊκή πλάτη την ώρα του μαρτυρίου; Μιλάω για τη θυσία του Εσταυρωμένου, για το άγγιγμα του ξύλου που κάποτε σημαίνει ζωή και κάποτε θάνατο». «Αγαπάτε την μουσική; -Με συνεπαίρνει η κάθε μεταστοιχείωση, η αλχημεία, η ποίηση, η αγάπη. Οι ανθρώπινοι φθόγγοι στο τραγούδι κάποια στιγμή αλλάζουν, όπως και οι μουσικοί ήχοι μεταστοιχειώνονται, γίνονται πόροι δέρματος και εισχωρούν στο θεϊκό σώμα . και Εκείνος που μας ακούει, μόνο ως σώμα μπορεί να εκληφθεί. Σώμα, να ποιο είναι το μεγάλο πλεονέκτημα της του Χριστού σωτηρίας». «Ο βασιλιάς έπαιρνε όρκο πως τον κόσμο τον ξεκλειδώνει κανείς με τρία κλειδιά: να κρυφακούς, να υποκρίνεσαι, να περιμένεις». «Η ζωή έχει δρόμους και τάφους. Μη βιαστείς και χωθείς σε κάποιον απ’ αυτούς πριν της ώρας σου, όσο καλό μάρμαρο και να ‘χει».
Πέρα από τις μεγάλες αλήθειες που αυτές οι φράσεις λένε, μας αναπαριστάνουν και το όλο κλίμα της εποχής, στην οποία ο συγγραφέας βάζει τον ήρωά του να ζει. Μία εποχή στην οποία ο Διαφωτισμός δεσπόζει και θέτει μεγάλα ερωτήματα, όπως το αν υπάρχει Θεός, αν προηγείται η επιστήμη στον τρόπο ερμηνείας του κόσμου, ποια είναι η αξία του ανθρώπινου σώματος, ποια είναι η αξία και το νόημα της παράδοσης, πόσο ο φανατισμός και η ιδεοληψία μπορούν να οδηγήσουν τον άνθρωπο στην οπισθοδρόμηση και κυρίως πώς μπορεί να αλλάξει ο κόσμος, με τις ιδέες ή με την θυσία, με την επανάσταση των όπλων, των γνώσεων και των ιδεών ή με την επανάσταση της αγάπης. Όλα αυτά τα ερωτήματα δένονται σε μία συναρπαστική αφήγηση, με ύφος γνήσια λογοτεχνικό, σε ένα βιβλίο που χαίρεσαι να το διαβάζεις.
Καθώς μελετούσαμε το βιβλίο ο νους μας αναπόφευκτα πήγε στην πραγματικότητά μας. Σε μία εποχή στην οποία υποτίθεται ότι ο άνθρωπος έχει βρει την ταυτότητά του, έχει περιθωριοποιήσει την θρησκεία, ομνύει στο όνομα της επιστήμης, έχει θεοποιήσει το σώμα και τις επιθυμίες του, ακολουθεί όλες τις ιδέες του Διαφωτισμού, ακόμη κι αν μπαίνουμε σταδιακά σε μία μετανεωτερική, μετα- διαφωτιστική εποχή, και όμως η ζωή μας δεν φαίνεται να έχει βρει το νόημά της. Τα επιτεύγματα του Διαφωτισμού θεωρούνται αυτονόητες κατακτήσεις, όμως διαπιστώνουμε ότι τελικά ο άνθρωπος βρήκε την ευκαιρία, διαγράφοντας την πίστη και το Θεό, να παραδοθεί σε έναν πολιτισμό υλιστικό και αποθέωσης της επιθυμίας για αυτάρκεια, καλοπέραση και κατανάλωση. Και τώρα που ζούμε την μεγάλη κρίση, διαπιστώνουμε ότι αυτός ο κόσμος είναι για λίγους.
Την ίδια στιγμή, δεν μπορούμε παρά να μελαγχολήσουμε καθώς βιώνουμε το προεκλογικό κλίμα των ημερών. Μία ματιά στα σχόλια των ειδησεογραφικών sites να ρίξει κάποιος και διαπιστώνει την φτώχεια, όχι απλώς την υλική, αλλά και του προβληματισμού και των ιδεών. Ύβρεις, ανεπίτρεπτοι σχολιασμοί, ποδοσφαιροποίηση της πολιτικής ζωής, τρολιές, τα πάντα για την εξουσία, μαγικές λύσεις, μία αντιπαράθεση η οποία δεν στηρίζεται στην δίψα για αλήθεια και ουσία, αλλά στο ποιος θα κυριαρχήσει, λες και αυτό είναι που θα μας βγάλει από τα αδιέξοδά μας.
Ο Ματίας Αλμοσίν δεν αμφισβήτησε τα επιτεύγματα του Διαφωτισμού, τις ιδέες, την ανθρωπιά και τον ανθρωποκεντρισμό, την πρόοδο της επιστήμης. Προχώρησε με βάση αυτά στη ζωή του, ωστόσο διαπίστωσε ότι δεν φτάνουν για να δώσουν στον άνθρωπο αληθινή ευτυχία και πληρότητα νοήματος στη ζωή του. Τα συμπλήρωσε με την βοήθεια της πίστης, όχι σε έναν Θεό δυνάστη, της Ιεράς Εξέτασης, φοβικό ή σταυροφόρο, αλλά στο Θεό της Αγάπης, της προσευχής, της ησυχίας, της θέασης του άλλου ως πλησίον. Και βρήκε την ολοκληρωμένη ταυτότητά του όχι στην δράση, στα ταξίδια, στα βιβλία και τις γλώσσες, στους διαλόγους με τους ισχυρούς, αλλά σε ένα καλύβι στην έρημο του Αγίου Όρους, εκεί όπου διαπίστωσε ποιο ήταν το αληθινό του πρόσωπο.
Δεν περιμένουμε από τους πολιτικούς μας, οι οποίοι απέχουν πολύ από το να φιλοσοφούν τη ζωή τους, διότι είναι εικόνα μας δυστυχώς και είμαστε εικόνα τους, να θέσουν τα ερωτήματα για το ποιοι αληθινά είμαστε σε μια τέτοια εποχή, όπου ο Διαφωτισμός και η Ευρώπη μας οδήγησαν σε πρόοδο και άνοδο του βιοτικού μας επιπέδου, αλλά και την ίδια στιγμή επέτρεψαν, ακόμη και εξαιτίας των δικών μας λαθών, για τα οποία ουδέποτε αναλάβαμε την ευθύνη που μας αναλογεί, να καταρρεύσει ουσιαστικά περισσότερο από το 1/3 της κοινωνίας μας. Να συζητήσουν και να μας βοηθήσουν να δούμε πού βρίσκεται η αλήθεια. Θα περιμέναμε όμως από αυτούς περισσότερη τιμιότητα στα όσα υπόσχονται και λιγότερο μακιαβελισμό. Όχι το «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» και το «εμείς θα δείξουμε στους Ευρωπαίους ποιοι είμαστε και τι δικαιούμαστε από αυτούς». Αλλά να μας επισημάνουν ποιος είναι ο κόσμος στον οποίο ζούμε, τι θα χάσουμε αν βγούμε από αυτόν ή αν θα έρθουμε σε ρήξη με αυτόν και, κυρίως, με ποια εφόδια δικά μας, ελληνικά, εκ της ιστορίας και της παράδοσής μας, μπορούμε να χαράξουμε ένα σχέδιο για το μέλλον, το οποίο να μην εγκλωβίζεται μόνο στην οικονομία, αλλά να περιλαμβάνει παιδεία, στόχους κοινωνικούς, να έχει θέσεις για τους μετανάστες που ενσωματώνονται ή θέλουν να ενσωματωθούν στην κοινωνία μας και κυρίως το πώς αυτά που υπόσχονται θα γίνουν πράξη με την συνεργασία των ανθρώπων, δηλαδή όλων ημών.
Περιμένουμε Μεσσίες που θα μας απαλλάξουν ή θα συνεχίσουν ή θα μας οδηγήσουν στη γη της επαγγελίας, δηλαδή στο μοντέλο που απέτυχε να μας δώσει την ευτυχία, διότι στηρίχτηκε στις επιθυμίες μας και όχι στο μέτρο και τις δυνατότητές μας. Ένα μοντέλο το οποίο έρχεται, εκτός των άλλων, και ως συνέπεια ενός Διαφωτισμού χωρίς Θεό, χωρίς αγάπη, χωρίς εσωτερικό, συνειδησιακό νόμο. Ένα μοντέλο που δεν μας ταιριάζει διότι δεν είμαστε έτοιμοι να αποδεχτούμε τους νόμους που το συνοδεύουν, να αποδεχτούμε την αξία του άλλου και να τον υπακούσουμε, να σεβαστούμε απόλυτα τα δικαιώματά του. Και ετοιμαζόμαστε να οδηγηθούμε σε νέες περιπέτειες ή να παραμείνουμε σε μία οικονομίστικη θεώρηση της ζωής και μόνο, χωρίς να έχουμε επιστρατεύσει για έκτο τώρα χρόνο τα καλύτερα μυαλά της πατρίδας μας, όχι μόνο σε πολιτική, οικονομία και διοίκηση, αλλά, κυρίως, σε παιδεία, διανόηση και ενημέρωση των ανθρώπων, ώστε να ξέρουμε πού βρισκόμαστε, σε ποια Ευρώπη καλούμαστε να ζήσουμε, ποιος είναι ο πολιτισμός που δεσπόζει στη ζωή μας, και, κυρίως, ποιο μέλλον περιμένει τα παιδιά και τους νέους μας. Χωρίς να αντιστεκόμαστε σε όλους εκείνους τους διαπλεκόμενους παράγοντες, οι οποίοι είναι έτοιμοι να πουλήσουν την ψυχή τους σε όποιον έχει ή θα έχει την εξουσία και οι οποίοι αναπαράγουν το μοντέλο της φθοράς.
Το χειρότερο από όλα είναι το γεγονός της ουσιαστικής απουσίας της Εκκλησίας από αυτόν τον προβληματισμό. Στο όνομα του ότι δεν πρέπει να παίρνει θέση σε θέματα τα οποία μπορεί να τη οδηγήσουν σε κομματική μεροληψία, η Εκκλησία δέχεται όλους, επιτρέπει να την εκμεταλλεύονται, φανερώνοντας μία εντελώς ψεύτικη εικόνα, και αρκείται στην βοήθεια στους ανθρώπους για να επιβιώσουν υλικά στη δυσκολία της στιγμής. Για το τελευταίο κανείς σοβαρός δεν μπορεί να πει κάτι. Δεν φτάνει όμως μόνο αυτό.
Οι εκλογές που έρχονται κανονικά θα έπρεπε να αποτελούν το οριστικό ξεκαθάρισμα του προσανατολισμού μας στην Ευρώπη που ζούμε. Το κύριο ερώτημά τους, μετά από σχεδόν έξι χρόνια φανερής και τριανταπέντε αφανούς κρίσης, θα έπρεπε να είναι με ποια εφόδια θέλουμε να είμαστε σ’ αυτήν την Ευρώπη, αν φυσικά θέλουμε. Ποια είναι η δική μας ταυτότητα. Και, κυρίως, ποιοι θέλουμε να είμαστε εμείς στο εσωτερικό της πατρίδας και της κοινωνίας.
Εμείς πάλι παίζουμε με τα πρόσωπα. Η εμπειρία δεν μας έχει πείσει ότι δεν είναι τόσο θέμα προσώπων, όσο θέμα κοινής προσπάθειας, ενότητας, απόφασης του ποιοι θέλουμε να είμαστε. Καμία πρόταση δεν αρκεί από μόνη της, ούτε αυτές που δοκιμάστηκαν ούτε αυτές που ζητούν να δοκιμαστούν. Κι αυτό διότι βλέπουν το θέμα μόνο από την οικονομική του πλευρά. Δεν βλέπουν ότι ο Διαφωτισμός από μόνος του δεν φτάνει να δώσει νόημα στον άνθρωπο. Διευκολύνει τη ζωή του. Τον κάνει να βλέπει αλήθειες. Δεν μπορεί όμως να του δώσει την Αλήθεια. Και χωρίς την Αλήθεια, οι όποιες αλήθειες δεν αρκούνε. Γιατί δεν ενεργοποιούν την ψυχή των περισσότερων ανθρώπων, αλλά μόνο τα πάθη τους. Δεν έχουμε να παλέψουμε για κάτι άλλο, παρά για τα αγαθά μας. Αυτά που έχουμε. Αυτά που χάσαμε και θα θέλαμε να ξανακερδίσουμε. Αυτά που δεν έπρεπε να έχουμε γιατί δεν ήταν δικά μας, αλλά δεν μας ένοιαζε.
Ξέρουμε ότι στις εκλογές που έρχονται οι περισσότεροι θα ψηφίσουν με κριτήριο το συμφέρον τους. Θα ψηφίσουν με βάση την επιθυμία να τιμωρήσουν ή να επιβραβεύσουν. Να βγάλουν το φόβο ή τον θυμό τους. Θα ψηφίσουν παγιδευμένοι στην άγνοια για το τι πραγματικά διακυβεύεται. Η μεγάλη αλλαγή στην πατρίδα μας ίσως θα έρθει αν πραγματικά βρεθούμε στο τίποτα, στον πάτο του βαρελιού. Όταν διαπιστώσουμε ότι οι Ισχυροί της Ευρώπης, του κόσμου, των αγορών δεν μας υπολογίζουν ούτε ως καταναλωτές των προϊόντων τους. Όταν συνειδητοποιήσουμε ότι στην πράξη, είτε εκκινώντας από την μία πλευρά είτε από την άλλη, είμαστε δεμένοι χειροπόδαρα στην εξάρτηση από έναν τρόπο ζωής ο οποίος δεν θα μας αφήνει περιθώρια για τις δικές μας ανάσες. Οι οποίες πηγάζουν από την παράδοσή μας. Από την απόφασή να παλέψουμε και για τους πλησίον μας, να αφήσουμε στην άκρη κάτι από τα δικά μας χάριν των άλλων. Από λίγη ανιδιοτέλεια. Αλήθεια. Μέτρο. Εργατικότητα και επιστροφή στον δικό μας μόχθο. Δεν είμαστε έτοιμοι. Ίσως χρειαζόμαστε χρόνο, για να κάνουμε το δικό μας αληθινό βήμα ελευθερίας. Ίσως όμως να έχει έρθει η ώρα να δούμε την αλήθεια για τον εαυτό μας και το πού βρισκόμαστε στον καθρέφτη της ανάγκης.
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
Κέρκυρα, 11 Ιανουαρίου 2015
