ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΣΑΜΕ 129: MASSIMO RECALCATI, “ΚΡΑΤΑ ΤΟ ΦΙΛΙ”, μτφρ. Χρήστος Πονηρός, εκδόσεις ΚΕΛΕΥΘΟΣ
Ο Massimo Recalcati είναι ένας σπουδαίος σύγχρονος
Ιταλός ψυχαναλυτής του καιρού μας. Εκτός της επιστημονικής του ιδιότητας,
εργασίας και ακαδημαϊκής προσπάθειας, γράφει τα τελευταία χρόνια βιβλία για να
φέρει την ψυχανάλυση πιο κοντά στον άνθρωπο, να μας δώσει την ευκαιρία να δούμε
βασικά σημεία της ζωής μας μέσα από την προοπτική μιας επιστήμης και τέχνης που
σκοπό έχει να ερμηνεύσει την πορεία μας στον σύγχρονο πολιτισμό, να καταδείξει
τις ελλείψεις μας, να μας προβληματίσει σχετικά με την διαμόρφωση ενός αξιακού
πλαισίου που δεν θα ρυθμίσει απλώς τη συμπεριφορά μας, αλλά θα μας δώσει την
ευκαιρία να βρούμε ένα νόημα ζωής για τον εαυτό μας, που με τη σειρά του θα
διαμορφώσει την επί γης πορεία μας.
Σ’ ένα εξαιρετικό βιβλίο τσέπης με τίτλο “Κράτα το
φιλί- σύντομα μαθήματα για τον έρωτα”, που κυκλοφορείται σε μία εύληπτη και
όμορφα γλωσσικώς δοσμένη μετάφραση του Χρήστου Πονηρού από τις εκδόσεις
ΚΕΛΕΥΘΟΣ ο Recalcati καταγράφει επτά τηλεοπτικές εκπομπές-διαλέξεις που έδωσε
πριν τον κορωνοϊό σχετικά με τον μάλλον απόντα από τις ζωές μας έρωτα. Τίτλοι
των κεφαλαίων είναι οι εξής: Η υπόσχεση, η επιθυμία, τα παιδιά, προδοσίες και
συγχώρεση, η βία, χωρισμοί, ο έρωτας που διαρκεί. Αντί για τα επτά θανάσιμα
αμαρτήματα, ο Recalcati μας μιλά για τις επτά καταστάσεις που περιγράφουν την
εμπειρία του έρωτα, δείχνοντάς μας ότι ο κόσμος δεν μπορεί να έχει νόημα χωρίς
αυτόν, ότι χρειάζεται κόπος και υπερνίκηση του εγώ μας για να δει κάποιος τον
έρωτα ως πηγή ζωής, δημιουργίας, μοναδικότητας αισθημάτων και αφετηρία
ευτυχίας. Κυρίως όμως να κάνει τον αγώνα του ώστε ο έρωτας να μην είναι φλόγα,
αλλά διάρκεια, να κρατήσει για πάντα, όσο κι αν αυτό φαίνεται ουτοπία. Τα
κείμενα διανθίζονται από αποσπάσματα εκ του στοχασμού του Λακάν, του Φρόιντ,
του Ρολάν Μπαρτ, από ποιήματα του Νερούδα, του Χάντκε και την “Οδύσσεια” του
Ομήρου, από ψήγματα ιταλικής λογοτεχνίας, δείγμα ότι ο συγγραφέας συγκρίνει τις
γνώσεις, τις εμπειρίες, τις εξομολογήσεις των θεραπευομένων του με το πιο
γόνιμο κομμάτι της κοσμικής μας ζωής που είναι η τέχνη και ομορφαίνει
συμπληρώνοντας εκπληκτικά τη δύναμη των στοχασμών του.
Σημειώνουμε, χωρίς παραπομπές σε σελίδες, ορισμένα
σημεία των θέσεων του Recalcati: “ο έρωτας προσφέρεται ως έκπληξη”.
Κλειδί το βλέμμα, η ματιά. Δεν βλέπουμε την τελειότητα του σώματος του όποιου
άλλου, αλλά το ελάττωμα. Η γοητεία της συνάντησης εμπεριέχει το μυστήριο: γιατί
μ’ αυτόν; γιατί μ’ αυτήν; Ο έρωτας είναι για το όλο και συχνά συνοδεύεται από
τη συνάντηση με τον τοίχο αυτού που δεν αφομοιώνεται ή δεν κατέχεται.
Η χαρά του έρωτα είναι να μας προσδοκούν. Η σεξουαλική επιθυμία
δεν γεννά τον έρωτα. Αντίθετα, ο έρωτας, η αναγνώριση του αναντικατάστατου του
αγαπημένου προσώπου, όταν ενώνεται με την επιθυμία και δεν διαχωρίζεται από
αυτήν, μπορεί να καταστήσει δυνατή τη συνάντηση των Δύο. Το σώμα του άλλου στον
αληθινό έρωτα είναι βιβλίο για να το διαβάσεις και όχι αντικείμενο για να
απολαύσεις απρόσωπα.
Το παιδί, όταν έρχεται αναπνέει τον έρωτα ή τον μη έρωτα αυτών που
το έφεραν στον κόσμο (απίστευτα επίκαιρη παρατήρηση για τον νέο τραγικό θεσμό
της παρένθετης μητέρας). Οι Δύο ολοκληρώνουν την αποστολή τού να είναι ο δικός
τους κόσμος του έρωτα με τον ερχομό του παιδιού. Η μητέρα δεν πρέπει να είναι
ποτέ “όλη μητέρα”, αλλά να είναι και γυναίκα.
Η ζήλια μπορεί να καταλήξει ακόμη και σε βίαιες πράξεις, για να
επιβεβαιωθεί η κατοχή του άλλου. Δεν συγχωρούμε γιατί ξεχνούμε, αλλά μπορούμε
να ξεχάσουμε μόνο αν έχουμε συγχωρέσει. Μία προϋπόθεση υπάρχει για να
επιτευχθεί η συγχώρεση: η αποδοχή της ατέλειας του Άλλου ως μια μορφή της δικής
μας ατέλειας.
Ο έρωτας γίνεται δημιουργικός όταν δεν θέλω η κατοχή του
αγαπημένου μου προσώπου να αποκλείει την ελευθερία του. Αγαπώ σημαίνει παλεύω
να καταλάβω τον φευγαλέο και άπιαστο χαρακτήρα του άλλου. Ο βίαιος άντρας
κρύβει μέσα του έναν σαδιστή παιδαγωγό, που θα ήθελε να εξηγήσει στη γυναίκα
πώς πρέπει η αγάπη και ο έρωτάς της να συμπίπτουν με την υποδούλωσή της.
“Στον θάνατο ενός έρωτα
τελειώνει και ο κόσμος των Δύο, των αντικειμένων τους, των τελετουργιών τους,
των αναμνήσεων, των ταξιδιών τους, των μερών όπου πήγαιναν για φαγητό μαζί, των
βιβλίων τους, των σπιτιών τους, της ένωσης των σωμάτων τους, της ίδιας τους της
ζωής, γιατί η ύπαρξη του έρωτα ήταν αυτό που έδινε νόημα σε αυτόν τον κόσμο που
τώρα πια δεν υπάρχει”. Ο χωρισμός είναι ένας διαμελισμός. Στην εποχή μας ο
λόγος του καπιταλιστή ενθαρρύνει την μανιακή λύση του πένθους: όταν πεθάνει μια
αγάπη, πρέπει να την αντικαταστήσουμε αμέσως με μιαν άλλη, χωρίς αναδίπλωση
στον εαυτό, που μοιάζει εργασία αναχρονιστική. Το μίσος μετά τον χωρισμό είναι
η καταστροφή της εικόνας του άλλου, κάποτε και της ίδιας του της ζωής.
“Ο έρωτας είναι το
Καινούργιο μέσα στο Ίδιο”, τονίζει ο Recalcati.
Αυτή η εμπειρία είναι και ο έρωτας που προσφέρει ο Θεός στον άνθρωπο. Κάθε
λειτουργία, κάθε μεταλαβιά, κάθε προσευχή, κάθε γιορτή, κάθε μετάνοια είναι το
Καινούργιο μέσα στο Ίδιο. Αυτός είναι και ο έρωτας που καλείται να προσφέρει ο
άνθρωπος τόσο στον Θεό, όσο και στον συνάνθρωπο. Ίσως η απόφαση για πιστότητα,
για εμπιστοσύνη, για αγώνα υπέρβασης της επιθυμίας για αλλαγή που γίνεται ο
πειρασμός σε μια σχέση στην οποία ο έρωτας δεν είναι η προτεραιότητα, αλλά
άλλοι λόγοι, όπως απωθημένα, υπέρβαση μοναξιάς, σεξουαλική επιθυμία, να βγω από
την ανία μου, να ικανοποιήσω προσδοκίες άλλων, να μη χάσω την οδό του “έτσι
κάνουν όλοι”, να είναι η αφετηρία όταν συναντηθούμε με τον έρωτα, να θέλουμε
όχι να καεί, αλλά να διαρκέσει.
Εξαιρετικό το βιβλίο του Recalcati.
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
20 Φεβρουαρίου 2024
