ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΣΑΜΕ 122- WILLIAM FAULKNER, “ΑΒΕΣΣΑΛΩΜ, ΑΒΕΣΣΑΛΩΜ!”, μετάφραση Μαργαρίτα Ζαχαριάδη, εκδόσεις GUTENBERG
Ο συντηρητικός χώρος στους καιρούς μας, παρότι θεωρητικά απορρίπτει τον ρατσισμό, στην πραγματικότητα αφήνεται σε πρακτικές του. Στο όνομα της προστασίας της ταυτότητας και της παράδοσης, δεν είναι εύκολο να χαράξει εκείνα τα όντως λεπτά όρια, η υπέρβαση των οποίων οδηγεί στην περιφρόνηση ανθρώπων που είναι διαφορετικοί, κάποτε και στη χρήση τους ως αντικειμένων. Από την άλλη, το αντιρατσιστικό μέτωπο, το οποίο βαφτίζεται συλλήβδην “προοδευτικό”, δεν μπορεί κι αυτό να οριοθετήσει πού το πώς δεν θα περάσουμε από τον αυτονόητο σεβασμό της ανθρώπινης ύπαρξης, όποιας ταυτότητας κι αν είναι, στην κυριαρχία της εις βάρος των οικείων, με αποτέλεσμα το χτίσιμο αντιδράσεων, που εύκολα γίνονται ή χαρακτηρίζονται ρατσιστικές. Δεν αρκούν οι καλές προθέσεις και από τις δύο πλευρές. Δεν αρκούν οι αιτιολογήσεις της συμπεριφοράς. Κι αυτό διότι υπάρχει φόβος και καχυποψία. Φόβος για την επάρκεια της δικής μας ταυτότητας. Καχυποψία για το πόσο το “ανήκειν” μπορεί να γίνει απόρριψη του διαφορετικού και απειλή εις βάρος του. Η δημοκρατική παιδεία και η αυθεντικά χριστιανική ταυτότητα, και τα δύο δυστυχώς ζητούμενα στους καιρούς μας, θα μπορούσαν να είναι οι πραγματικές απαντήσεις που θα έθεταν τα όρια, όπως επίσης και η ύπαρξη και τήρηση νόμων που θα έδιναν σε όσους δεν “ανήκουν” στην πλειονοψηφία, τη δυνατότητα είτε της ενσωμάτωσης είτε της συμπερίληψης.
Σ την προοπτική αυτή η ανάγνωση μυθιστορημάτων όπως το κλασικό “Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ!” του σπουδαίου Αμερικανού νομπελίστα William Faulkner (σε εξαιρετική μετάφραση της Μαργαρίτας Ζαχαριάδη για τις εκδόσεις GUTENBERG), μας δίνει τη δυνατότητα να συλλογιστούμε, κάτι που δεν είναι αυτονόητο στους καιρούς μας, ιδίως για τους εντός της Εκκλησίας, οι οποίοι νομίζουμε ότι μας αφορά μόνο η άλλη ζωή και βλέπουμε στον παρόντα κόσμο μόνο απειλές γι’ αυτήν, ενώ η αιωνιότητα ξεκινά από το “νυν”. Να συλλογιστούμε ότι ο ρατσισμός γεννιέται και συντηρείται από τις ανθρώπινες φιλοδοξίες που γίνονται πάθη, την φιλοχρηματία και το “αμερικάνικο όνειρο”, την φιληδονία, την επιθυμία να διαιωνίσουμε τον εαυτό μας, τις καταστάσεις δηλαδή που μας κάνουν να αισθανόμαστε τους άλλους ως αντικείμενα για χρήση. Κι αυτή είναι η μεγάλη μας πτώση, εξ αρχής της ιστορίας. Τόσο ο Θεός, όσο και ο κόσμος και ο συνάνθρωπος υπάρχουν για την θεραπεία του “εγώ” μας. Ο δυτικός Faulkner, ο εκφραστής και ανανεωτής της αμερικανικής λογοτεχνικής παράδοσης, ο γνώστης της Βίβλου και του αμερικανικού τρόπου σκέψης, στήνει ένα πολύ δυνατό μυθιστόρημα, με έναν πολύ καλά δουλεμένο μακροπερίοδο λόγο, σαν έναν ποταμό σκέψης, σαν ένα ποταμό συνειρμών, με πολλούς αφηγητές της ίδιας ιστορίας, για να μας δείξει ότι δεν είναι οι πολιτικοί και στρατηγοί και αυτοκράτορες που γράφουν την Ιστορία του κόσμου, αλλά ο καθένας από εμάς μπορεί να γράψει την δική του, αντιγράφοντας στην πραγματικότητα την μεγάλη ιστορία του κόσμου, η οποία στηρίζεται και χτίζεται στα πάθη των ανθρώπων.
Ήρωας ο Τόμας Σάτπεν. Θα προσπαθήσει να στήσει στον Αμερικανικό Νότο, στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου Βορείων και Νοτίων, στα χρόνια του αγώνα απελευθέρωσης των μαύρων από τη δουλεία, το δικό του αμερικάνικο όνειρο. Θα υφαρπάξει γη των Ινδιάνων. Θα παντρευτεί με μόνο γνώμονα την πειθώ και τον δυναμισμό του την κόρη ενός χριστιανού του τόπου, θα κάνει οικογένεια, στην οποία δεν θα φανεί ο πατέρας που αρμόζει, αλλά θα νοιαστεί όσο χρειάζεται για να μην τον θεωρήσουν αδιάφορο, χωρίς, εννοείται, να αγαπήσει τη γυναίκα του, την οποία τη βλέπει ως αντικείμενο για κοινωνική ανέλιξη και αποδοχή, ενώ θα αποδειχθεί πώς είναι δίγαμος και έχει και ένα παιδί που είναι μιγάς, καθώς η γυναίκα με την οποία κάνει αυτό το παιδί στην Αϊτή, δεν είναι λευκή 100 %! Κι ενώ αφήνει χρήματα γι’ αυτό το παιδί, καθώς εκείνο μεγαλώνει, διαπιστώνει ότι εκείνο θα συναντηθεί με τον γιο του τον Χένρι από τον επίσημο γάμο του και η γυναίκα του Έλεν θα θελήσει να παντρέψει την κόρη Τζούντιθ μαζί του. Νιώθει ότι δεν μπορεί να επιτρέψει την αιμομιξία και ωθεί τον γιο του Χένρι να σκοτώσει τον ετεροθαλή αδερφό του Τσάρλς Μπον, για να λυθεί το πρόβλημα του γάμου. Στην πραγματικότητα όμως δεν είναι η αιμομιξία που τον ενοχλεί, όσο ότι τα παιδιά που θα γεννηθούν δεν θα είναι απόλυτα “λευκά” ως προς το αίμα.
Ο τίτλος του μυθιστορήματος πηγάζει από την γνωστή ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης, με τον Αβεσσαλώμ, γιο του Δαβίδ, να θέλει να γκρεμίσει από τον θρόνο τον πατέρα του. Ο γιος στο μυθιστόρημα του Faulkner θέλει να τιμωρήσει τον πατέρα γιατί δεν είναι αυτός που θα έπρεπε. Ο Αβεσσαλώμ της ιστορίας δεν άντεχε να βλέπει έναν πατέρα τέλειο, σοφό, συνετό, με την εύνοια Θεού και ανθρώπων, και χρησιμοποίησε τα χαρίσματά του για να προκαλέσει επανάσταση του λαού εις βάρος του. Ο πρώτος Αβεσσαλώμ, ο Τσάρλς Μπον, μαθαίνει για τον πατέρα του και αξιοποιεί τους φόβους εκείνου: ότι δεν μπορεί να διαγράψει τις πράξεις του και να αφήσει το έργο της εκπλήρωσης του αμερικάνικου ονείρου να διαλυθεί, αλλά και να μην αναλάβει την ευθύνη του εξοβελισμού του γιου που τον απειλεί ο ίδιος, αλλά να την αναθέσει στον άλλο γιο, τον δεύτερο Αβεσσαλώμ, ο οποίος θα διασώσει την τιμή της οικογένειας, αλλά θα καταστραφεί ο ίδιος, γενόμενος ζωντανός-νεκρός.
Το μυθιστόρημα περιλαμβάνει μία σύντομη αλλά περιεκτική εισαγωγή της μεταφράστριας, που εξηγεί, συν τοις άλλοις, την μεταφραστική περιπέτεια, όπως επίσης και ένα χρονολόγιο και ένα επίμετρο, λίαν πολύτιμα για τον αναγνώστη, μαζί με τον χάρτη του Τζέφερσον, της περιοχής Γιοκναπατόφα (όπου η δράση των μυθιστορημάτων του Faulkner ) του Μισισίπι, στον Αμερικάνικο Νότο.
Μέσα στην όλη πλοκή του μυθιστορήματος διαβλέπουμε τον τρόπο με τον οποίο ο Faulkner έχει μελετήσει την ανθρώπινη ψυχή: την ματαιοδοξία μας, την δειλία που δεν μας επιτρέπει να πάρουμε αποφάσεις και μας αφήνει σε καταστάσεις βολέματος, την χρήση της θρησκευτικής πίστης ως ενός είδους άλλοθι είτε για την ραθυμία μας είτε για την ενασχόλησή μας μόνο με τα υλικά πράγματα, τα οποία θεωρούνται ως ανταμοιβή από τον Θεό για τους καλούς χριστιανούς, την υποτίμηση του συνανθρώπου όταν δεν ανήκει στην ίδια “τάξη” με μας, την αλαζονεία του ισχυρού, τον συμβιβασμό των νέγρων του Σάτπεν με το σκληρό αφεντικό τους και την υποτέλειά τους, αλλά και την θεώρηση της γυναίκας ως αντικειμένου. Διότι οι γυναίκες είναι ή παρθένες που πρέπει να παντρευτούν ή πόρνες, όπως οι νέγρες, ή να έχουν ανατραφεί και εκπαιδευτεί “για να εκπληρώνουν τον μοναδικό σκοπό και λόγο ύπαρξης της γυναίκας: να αγαπούν, να είναι όμορφες, να είναι διασκεδαστικές. Και καλά καλά δεν έχουν δει ούτε πρόσωπο άντρα μέχρι να τις φέρουν στη χοροεσπερίδα και να τις παρουσιάσουν και να τις επιλέξει κάποιος άντρας ο οποίος, σε αντάλλαγμα, όχι απλώς θα μπορεί ούτε απλώς θα θέλει αλλά θα πρέπει να τους παρέχει ένα αξιοπρεπές περιβάλλον ώστε να αγαπούν και να είναι όμορφες και να είναι διασκεδαστικές, και ο οποίος ενίοτε θα υποχρεωθεί να ρισκάρει τη ζωή του ή τουλάχιστον το αίμα του για να έχει αυτό το προνόμιο” (σ. 164). Αυτός ήταν ο λόγος που υπήρχαν οι γυναίκες στον Νότο ή και στον κόσμο ευρύτερα, ένας λόγος που δεν έχει να κάνει καθόλου με την εικόνα του Θεού που είμαστε πλασμένοι άντρες και γυναίκες.
Ο Αμερικανικός εμφύλιος δεν έλυσε οριστικά το ζήτημα του ρατσισμού. Αυτό γιατί στην πραγματικότητα δεν είναι μόνο ζήτημα πολιτικής ή παιδείας. Είναι ζήτημα θεώρησης της ζωής στην προοπτική της αγάπης. Όπως αναφέρει και πάλι ο Faulkner: “τουλάχιστον η αγάπη και η πίστη να μείνουν πιο πάνω από τους σκοτωμούς και την τρέλα, να διασώσουν από την ταπεινωμένη και λοιδορημένη σκόνη ένα ίχνος της παλιάς μαγείας της καρδιάς” (σ. 212). Αυτό είναι το χρέος όλων μας, πιο πάνω από ταμπέλες και διαχωρισμούς!
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
27 Αυγούστου 2023
