Στις 23 Αυγούστου κάθε χρόνο η Εκκλησία γιορτάζει την μνήμη ενός ξεχωριστού αγίου, του επισκόπου Λουγδούνου (της σημερινής Λυών της Γαλλίας) ιερομάρτυρος Ειρηναίου. Ο άγιος υπήρξε μαθητής του αγίου Πολυκάρπου Σμύρνης, συνεχιστής δηλαδή των αποστολικών πατέρων του 1ου και 2ου αιώνα μ. Χ. και συγγραφέας ενός εξαιρετικού πνευματικού έργου που αποκλήθηκε "Έλεγχος και ανατροπή της ψευδωνύμου γνώσεως ή Κατά αιρέσεων". Σ' αυτό πάλεψε εναντίον της ψευδωνύμου γνώσεως, αυτής που επικαλούνταν μία μεγάλη κατηγορία αιρετικών των πρώτων χριστιανικών αιώνων, των γνωστικών. Πολλές ιδέες των γνωστικών έχουν επιβιώσει και σήμερα, ιδίως στο κίνημα της Νέας Εποχής.
Οι αιρετικοί εκείνοι απέρριπταν την ύλη και θεωρούσαν ότι υπάρχουν δύο θεοί: ο θεός του καλού, που μιλά στον κόσμο πνευματικά, και ο θεός του κακού που είναι ο δημιουργός της ύλης και του σώματος και εγκλωβίζει τα πνεύματα, τις ψυχές μας στα υλικά πράγματα. Κάποιοι από αυτούς θεωρούσαν ότι ο απεγκλωβισμός έπρεπε να προκύψει από την φθορά του σώματος και τον θάνατό του μέσα σε μια ζωή ηδονιστικού εγωκεντρισμού. Ο άγιος Ειρηναίος μίλησε για την ενανθρώπηση του Υιού και Λόγου του Θεού, την ανακεφαλαίωση στο πρόσωπο του Χριστού του όλου ανθρώπου και ότι σκοπός και προορισμός του ανθρώπου είναι να γνωρίσει τον Θεό, ζώντας στην πράξη την πορεία από το κατ' εικόνα στο καθ' ομοίωσιν. Η πραγματική γνώση είναι η αγάπη και η θέωση του ανθρώπου στο πρόσωπο του Χριστού και στην ζωή της Εκκλησίας.
Τα θέματα που απασχόλησαν τον άγιο Ειρηναίο εξακολουθούν να απασχολούν τους ανθρώπους κάθε εποχής. Το ερώτημα ποια είναι η αληθινή γνώση απαντάται σήμερα μέσα από την θεοποίηση της πληροφορίας, μέσα από την αυτονόμηση του ανθρώπου από την πίστη στον Θεό, μέσα από τον ηδονιστικό εγωκεντρισμό που χαρακτηρίζει το περήφανο μυαλό μας. Γνώση θεωρείται η επιστήμη, η έρευνα, τα επιτεύγματα, η τεχνολογία, ο ορθολογισμός. Κι ενώ πάντοτε υπάρχουν ερωτήματα, τα οποία δεν απαντώνται με το μυαλό, όπως γιατί έχει αξία η τέχνη, ποιο είναι το νόημα και το περιεχόμενο της ομορφιάς, του κάλλους, τι είναι αυτό που κάνει τον άνθρωπο να αγαπά και να συγχωρεί, να είναι μονογαμικός, εντούτοις ο κόσμος μας τα παρακάμπτει και προσπαθεί είτε ν θεοποιήσει την σάρκα είτε να την απορρίψει στο θρησκευτικό επίπεδο, από φόβο γι' αυτήν.
Ο άγιος Ειρηναίος επισημαίνει την αλήθεια της πίστης: η γνώση έρχεται μέσα από την πίστη ως εμπιστοσύνη και σχέση με τον Θεό. Κάθε άλλη γνώση έχει μερικό χαρακτήρα. Μας αποκαλύπτει όψεις αυτού του κόσμου, όπως ο Θεός τον δημιούργησε εκ του μηδενός, μας αποκαλύπτει την συνθετότητα του ανθρώπου, ο οποίος είναι ψυχοσωματική ύπαρξη, μας αφήνει ανοιχτούς στην ομορφιά, διότι μπορεί να εξηγήσει γιατί θεωρείται ένα έργο, ένα τοπίο, μία πράξη ότι έχουν κάλλος, αλλά ποιο χάρισμα και ποια έμπνευση είναι η αφετηρία του και γιατί δεν επαναλαμβάνεται, δεν μπορεί να το εξηγήσει. Τα πάντα όμως παίρνουν νόημα μέσα από την σχέση με τον Χριστό. Στο πρόσωπό Του ζούμε την αγάπη ως νόημα στον χρόνο και την ανάσταση ως προέκταση της αγάπης στην αιωνιότητα. Και η αγάπη είναι για την σύνολη ύπαρξή μας.
Η θεοποίηση της γνώσης που ψεύδεται είναι σημείο των καιρών. Η υπόμνηση του Χριστού ως αλήθειας και ζωής είναι το άνοιγμα στην γνώση που είναι αληθής και ευθύνη μας.
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
Δημοσιεύθηκε στην "Ορθόδοξη Αλήθεια"
στο φύλλο της Τετάρτης 23 Αυγούστου 2023
