ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΣΑΜΕ 79- JOSEPH ROTH, «ΙΩΒ- η ιστορία ενός
απλού ανθρώπου». Μετάφραση Μαρία Αγγελίδου, εκδόσεις ΑΓΡΑ
Ο δυτικός άνθρωπος έχει μεγαλώσει με
μία παλαιοδιαθηκική αντίληψη περί του Θεού. Δεν είναι πατέρας που αγκαλιάζει
και συγχωρεί ο Θεός, αλλά κριτής. Είναι αυτός που τιμωρεί, που στέλνει
δοκιμασίες στον άνθρωπο, που κρατά φυλαγμένη και την πιο μικρή αμαρτία για να
τον εκδικηθεί. Πόσο εύκολο είναι το πέρασμα από την Παλαιά στην Καινή Διαθήκη; Από
μία περίοδο προετοιμασίας της ανθρωπότητας που κύριο χαρακτηριστικό της είχε
την θέση ορίων, στην περίοδο της αγάπης, η οποία υπερβαίνει τα όρια, υπερβαίνει
το δίπολο σωστό-λάθος και κάνει ένα βήμα παραπέρα: οδηγεί στην συγχώρηση και στην χαρά; Οι
άνθρωποι νιώθουμε το ανεξήγητο των δοκιμασιών μας. Δεν μπορούμε να εκλογικεύσουμε
γιατί το κακό, γιατί ο πόνος, γιατί η ασθένεια, γιατί ο θάνατος. Μοιάζουμε
ανίσχυροι μπροστά τους, παρότι έχουμε κάνει βήματα με τις ανακαλύψεις της
ιατρικής, της φαρμακευτικής και της τεχνολογίας. Αναστέλλουμε, αλλά δεν
καταργούμε. Δεν είμαστε θεοί.
Ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα, με
τίτλο «Ιώβ- η ιστορία ενός απλού ανθρώπου» (εξαιρετική μετάφραση από την Μαρία
Αγγελίδου και λιτή έκδοση, όπως ταιριάζει, από τις εκδόσεις ΑΓΡΑ) που αρύεται από την περίφημη ιστορία του Ιώβ,
από την Παλαιά Διαθήκη, αποσπάσματα της οποίας διαβάζουμε την Μεγάλη Εβδομάδα
στις πρωινές ακολουθίες, γράφει ένας πολύ δυνατός, εβραϊκής καταγωγής,
συγγραφέας, ο Γιόζεφ Ροτ (1894-1939). Έζησε την φρίκη του Α’ Παγκοσμίου πολέμου
και την εγκαθίδρυση του ναζισμού, με αποτέλεσμα να αυτοεξοριστεί στην Γαλλία. «Είναι
η εγκαθίδρυση της βαρβαρότητας και η βασιλεία της κόλασης. Μόνο το αληθινό Ρήμα
θα μπορέσει να σώσει την εποχή, προσφέροντας πατρίδα σ’ αυτούς που δεν έχουν
πλέον», θα γράψει φεύγοντας από το
Βερολίνο, την ώρα που ο Χίτλερ θριάμβευε. Και θα προσπαθήσει μέσα από την πέννα
του, δημοσιογραφική, λογοτεχνική και ταξιδιωτική, να δώσει ψήγματα αντίστασης,
να νικήσει τα δικά του πάθη, αλλά και να περιγράψει τον θάνατο ενός κόσμου στον
οποίο το κακό υπήρχε, αλλά δεν ήταν παντοδύναμο.
Ο ήρωας είναι ένας συνηθισμένος
άνθρωπος, ένας Εβραίος δάσκαλος στο Τσούχνοβο, που ανήκει στην ρωσική
επικράτεια, θα δει την ζωή του να διαλύεται. Τέσσερα παιδιά έκανε με την
Δεβώρα, την δυναμική μέσα στην απλοϊκότητά της γυναίκα του. Θα προσπαθήσει να
διατηρήσει τις παραδοσιακές αξίες του λαού του. Πίστη στον Θεό, προσευχή, ήσυχη
ζωή, διατήρηση της τιμής της γυναίκας, υπομονή στις μικρές και μεγάλες
φουρτούνες, όχι φιλοδοξίες, έπαρση, φιλήδονη ζωή, ένας ασκητής στον γάμο του ο
Μέντελ Σίνγκερ θα δει το οικοδόμημά του να καταρρέει: ο ένας γιος του οδηγείται
αναγκαστικά στον ρωσικό στρατό. Ο δεύτερος δραπετεύει, με την βοήθεια της
μητέρας του και την συνδρομή ενός διεφθαρμένου συμπατριώτη του, στην Αμερική, η
κόρη του θέλει να ζήσει την νιότη και τον έρωτα στο πρόσωπο ενός κοζάκου,
προσβάλλοντας την καταγωγή, τη θρησκεία και τον πατέρα της, ο οποίος όμως με
διακριτικότητα προτιμά να την πάρει να φύγουν, παρά να την ντροπιάσει δημόσια,
και, τέλος, ο μικρότερος γιός, ο Μενουχίμ, φαινομενικά διανοητικά καθυστερημένος,
με δυσκολίες και σωματικής και πνευματικής ανάπτυξης, ένας σακάτης, μία κατάρα.
Ο Σίνγκερ θα φύγει για την Αμερική, εγκαταλείποντας τον Μενουχίμ. Εκεί όμως θα
δει την ζωή του να νικιέται από τον θάνατο. Ξεσπά ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος.
Χάνει τον ένα γιο του που κατετάγη στον αμερικανικό στρατό. Η γυναίκα του δεν
μπορεί να αντέξει τον πόνο και πεθαίνει. Η κόρη του τρελαίνεται. Ο γιος του
στον ρωσικό στρατό αγνοείται. Και δεν έχει καμία είδηση για τον Μενουχίν, τον
οποίο θεωρεί κι αυτόν νεκρό.
Ο πόνος τον λυγίζει. Θυμώνει εναντίον του Θεού. Χάνει την πίστη του.
Χρειάζεται ένα θαύμα που δεν έρχεται. «Δεν θέλω να κάψω ένα μόνο σπίτι, δεν
θέλω να κάψω έναν μόνον άνθρωπο. Θα τα χάσατε, αν σας πω τι είχα κατά νου να
κάψω. Θα τα χάσετε και θα πείτε: τρελάθηκε κι ο Μέντελ, σαν την κόρη του. Αλλά
σας βεβαιώνω: δεν είμαι τρελός. Τρελός ήμουν. Πάνω από εξήντα χρόνια ήμουν
τρελός, σήμερα δεν είμαι. -Πες μας λοιπόν, τι θέλεις να κάψεις!- Τον Θεό! Θέλω
να κάψω τον Θεό!», θα πει στους τέσσερις φίλους του, οι οποίοι, όπως οι
αντίστοιχοι φίλοι του Ιώβ, θα θελήσουν να τον παρηγορήσουν. Θα θεωρήσει τον Θεό
υπαίτιο του κακού και θα θελήσει με την απόρριψη, το κρέμασμα του βιβλίου των
προσευχών, να τον εκδικηθεί. Θα προσπαθήσει να βρει στον άνθρωπο την παρηγοριά,
στην εργασία, στην εντιμότητα, στην φροντίδα των παιδιών της γειτονιάς, στα
ανθρώπινα μέτρα, ένα νόημα ζωής. Και μέσα στην λύπη του και την κατάθλιψή του,
θα διαπιστώσει ότι ο Θεός τον δοκιμάζει, αλλά δεν τον εξοντώνει. Θα φανερωθεί,
την ημέρα της γιορτής του Πάσχα των Εβραίων, στη Νέα Υόρκη, ο χαμένος γιος του
ο Μενουχίμ, ο οποίο θα έχει γίνει καλά, σε επαλήθευση μιας προφητείας ενός
ραβίνου, που είχε πάρει η γυναίκα του στο Τσούχνοβο, και θα γίνει ένας κορυφαίος
μουσικοσυνθέτης, την μελωδία του οποίου είχε γνωρίσει ο Μέντελ μέσα από έναν
δίσκο γραμμοφώνου, χωρίς να ξέρει ότι είναι του γιου του.
Δεν είναι τιμωρός ο Θεός, ούτε σκληρόκαρδος. Είναι όμως συχνά ανεξήγητες οι
βουλές Του. Ο Ροτ γράφει το βιβλίο για να παρηγορήσει τον εαυτό του.
Επισημαίνει ότι ο ανθρωπισμός και οι αξίες αυτού του κόσμου παρηγορούν αλλά δεν
λυτρώνουν. Το ίδιο και μία θρησκευτικότητα ανταπόδοσης. Πιστεύω για να είμαι
καλά και να έχω ό,τι θέλω. Ο Θεός μας αφήνει να προσγειωθούμε. Μας στέλνει
σημεία αγάπης, που είναι οι άλλο άνθρωποι, όχι για να υποκαταστήσουμε την σχέση
μας μαζί Του, αλλά για να δούμε ότι αυτή περνά μέσα από τον πλησίον. Ο Μέντελ
είχε φτιάξει την εικόνα ενός Θεού που ήταν το παν γι’ αυτόν αδιαφορώντας ουσιαστικά για την ανάγκη
των γύρω του, της γυναίκας και των παιδιών του, για αγάπη, στοργή, πατρότητα,
πάλη για την ζωή. Ήταν γιος του Θεού, όχι όμως πατέρας και σύζυγος στους
ανθρώπους. Μέσα από την δοκιμασία και την στέρηση αυτών που δεν είχε τον νου
του να αγαπήσει, να μοιραστεί, να δοθεί, κατάλαβε ότι ο Θεός δεν είναι τόσο
ψηλά, ούτε είναι για τον εαυτό μας μόνο. Περνά μέσα από τον συνάνθρωπο και μας
δίνει ό,τι τελικά χρειαζόμαστε: λίγα δράμια αγάπης, που είναι το νόημα της
ζωής.
Αξίζει να το διαβάσετε!
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
24 Σεπτεμβρίου 2021
