ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΣΑΜΕ 74- ΚΑΖΟΥΟ ΙΣΙΓΚΟΥΡΟ, “Η ΚΛΑΡΑ ΚΑΙ Ο ΗΛΙΟΣ”, μετάφραση Αργυρώ Μαντόγλου, εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ
Τα όσα συμβαίνουν στους καιρούς μας εξ αφορμής της πανδημίας, ο ψηφιακός μετασχηματισμός της καθημερινότητάς μας (τηλεκπαίδευση στο σχολείο και στο Πανεπιστήμιο, εξυπηρέτηση από απόσταση σε όλες τις υπηρεσίες, συγχώνευση των στοιχείων μας με βάση το ΑΦΜ μας, ηλεκτρονικές συναλλαγές, μεταφορά της εκκλησιαστικής σύναξης κάθε μορφής στο Διαδίκτυο), αλλά και η κοινωνική αποστασίωση, ίσως θα έπρεπε να μας προβληματίσουν περισσότερο για το μέλλον που μας περιμένει. Πλέον δεν είναι sci-fi η δημιουργία ενός κόσμου στον οποίο οι ανθρώπινες σχέσεις θα νοοούνται μόνο εικονικά και εξ αποστάσεως. Η εμμονή ορισμένων χριστιανών στο ασήμαντο από κάθε άποψη ζήτημα του εμβολίου και η συνειδητή άρνηση να δούμε όλοι μας το μείζον που συντελείται, δηλαδή την δημιουργία ενός άλλου προτύπου σχέσεων και, κατ’ επέκτασιν, νοήματος ζωής που υπόσχεται άλλου είδους ευτυχία, δείχνει ότι τελικά χωρίς επίγνωση των ουσιωδών, πορευόμαστε προς έναν καινούργιο κόσμο. Μας παίρνει να μείνουμε εκτός τους, θρηνώντας αυτό που σβήνει ανεπιστρεπτί ή μας ενδιαφέρει να είμαστε μέτοχοι αυτού του κόσμου, νοηματοδοτώντας τον με την ανάδειξη των σπουδαιότερων θεμάτων που αποκαλύπτουν αυτό που είμαστε: άνθρωποι πλασμένοι με υπαρξιακές αναζητήσεις, ανικανοποίητοι μπροστά στην βεβαιότητα του θανάτου, αναζητητές αγάπης. Ο μέχρι σήμερον θορυβώδης και φωνασκών λόγος δείχνει ότι ή δεν υποψιαζόμαστε καν τι συμβαίνει ή ότι με καταγγελίες και κηρύγματα επιστροφής στο χτες έχουμε χάσει τους ανθρώπους του αύριο. Ευτυχώς που ο Θεός καλύπτει την δική μας ανεπάρκεια. Αυτό όμως δεν μπορεί να είναι δικαιολογία για την προσκόλλησή μας σε ό,τι σταδιακά σβήνει, αν δεν έχει ήδη σβήσει για την νεώτερη γενιά.
Αφορμή αυτών των σκέψεων στάθηκε το εξαιρετικό μυθιστόρημα του Νομπελίστα Λογοτεχνίας (2017) Καζούο Ισιγκούρο, με τίτλο “Η Κλάρα και ο ήλιος”, που κυκλοφορείται σε μετάφραση Αργυρώς Μαντόγλου από τις εκδόσεις ΨΥΧΟΓΙΟΣ. Δεν είναι sci-fi, πιασάρικο, για να προσελκύσει ένα πιο νεανικό κοινό. Ο Ισιγκούρο, γεννημένος στην Ιαπωνία και μεγαλωμένος στην Αγγλία, άνθρωπος που κάνει συγκερασμό ανάμεσα στους κώδικες της δικής του παράδοσης, αλλά και στην τεχνολογική και πολιτιστική πρόοδο του δυτικού κόσμου, τολμά να θέσει ένα ζήτημα που έρχεται: ότι, όντας μοναχικοί, καθώς δεν θα μπορούμε να χτίσουμε γνήσιες σχέσεις, οι οποίες προϋποθέτουν μάτωμα καρδιάς, αφοσίωση, συγχώρεση και, κυρίως, αγάπη, χρειαζόμαστε παρέα, φιλία. Κι εδώ η απάντηση, όσο κι αν φαίνεται υπερβολή, θα δοθεί από τον πολιτισμό μας που ξεκίνησε δυτικός, ατομοκεντρικός, αλλά έχει καταλήξει σε παγκοσμιοποιημένο, δηλαδή πολιτισμό που απευθύνεται σε όλη την ανθρωπότητα, εν είδει θρησκείας. Ο πολιτισμός μας πλέον είναι κοντά στο να παραγάγει τον ΤΦ, τον τεχνητό φίλο, το ρομπότ που θα έχει ανθρώπινη μορφή, που θα μπορεί διά της τεχνητής νοημοσύνης να αισθανθεί, να ακούσει, να συμμετάσχει στα ανθρώπινα, χωρίς την απαίτηση της ανταπόκρισης, του μοιράσματος, της επιστροφής συναισθημάτων. Ο ατομοκεντρικός άνθρωπος κατανοεί την απουσία γνησιότητας και νοήματος άνευ της αγάπης. Δεν θέλει όμως να εκτεθεί, να ανοιχτεί, να αναδεχτεί τον σταυρό της αγάπης. Μπροστά όμως στον θάνατο και την απώλεια, όπως επίσης και σε μια κοινωνία ανισοτήτων και περιθωριοποίησης, καθώς θα υπάρχουν όσοι κάνουν το άλμα να σβήσουν τα γηρατειά από την ζωή, να επιλέξουν δηλαδή, με την βοήθεια της επιστήμης, έναν κόσμο στον οποίο ο χρόνος δεν θα είναι εμπόδιο, θα διαπιστώσουν ότι πάντοτε θα υπάρχουν και κάποιοι οι οποίοι θα θέλουν να ζήσουν παραδοσιακά, ανθρώπινα, ηττημένοι από τον θάνατο, όχι όμως συντετριμμένοι, καθώς υπάρχει η ανάσταση, που συνοδεύει την αγάπη! Κι εκεί είναι το κλειδί της ευτυχίας του ανθρώπου. Ότι δεν αφήνεται στην τεχνολογία, στο έτοιμο, το εύκολο, το προσοδοφόρο, αλλά επιλέγει την οδό των χαρισμάτων, ακόμη κι αν αυτή δεν του αφήνει ουσιαστικό περιθώριο να είναι ενταγμένος τον κόσμο. Το ότι ο κόσμος τελικά νιώθει πως πρέπει να αφήσει χώρο και για όσους ζητούν η παράδοση να μην χαθεί, ο χρόνος να κρατήσει δύναμη ίνα μη το κακόν αθάνατον γένηται, δείχνει πως δεν είναι τα πάντα επιστήμη και τεχνική, αλλά ότι η ευτυχία περνά από την αγάπη που νικά τον θάνατο.
Ο Ισιγκούρο αξιοποιεί την παράδοση της ανατολής, τον ήλιο ως πηγή φωτός, ίασης και ζωής. Αυτή η παράδοση συναντιέται με την δική μας παράδοση, τον Χριστό ως ήλιο της δικαιοσύνης, και θεάται στην προοπτική της αγάπης. Διότι ο Τεχνητός Φίλος, η Κλάρα της ιστορίας του Ισιγκούρο, ζητά από τον ήλιο να γιατρέψει την φίλη της Τζόσι, η οποία αναβαθμίζεται για να ζήσει για πάντα, αλλά βιώνει την ασθένεια, την φθορά της ανθρώπινης φύσης όταν υπερβαίνονται τα μέτρα της. Η αγάπη νικά τον θάνατο, μας δείχνει ο Ισιγκούρο. Η αγάπη γίνεται φως και ζωή. Η αυθεντική φιλία είναι μεταξύ των ανθρώπων, όπως μεταξύ του Ρίκι και της Τζόσι, φιλία με εναλλαγές, φιλιώματα, καβγάδες, επικοινωνία, κοινωνία, παιχνίδι, συμπόρευση, ακόμη και χωρισμός. Ο τεχνητός φίλος μπορεί να μιμηθεί, να αντιγράψει συμπεριφορά, να συμπαρασταθεί, να υποκαταστήσει επιφανειακά τον άνθρωπο, αλλά δεν μπορεί να νιώσει τι είναι ο καθένας για τους άλλους καρδιακά.
Ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα που μας δείχνει τελικά ότι έχουμε πλαστεί όχι για να ζούμε για πάντα με την βοήθεια της τεχνολογίας, αλλά για να αγαπούμε. Η τεχνολογία φαντάζει παντοδύναμη. Καταστρέφει το περιβάλλον και ακόμη κι αν σβήσουμε τις μηχανές που μολύνουν, τσιμεντοποιούν, γεννούν ψευδαισθήσεις, άλλες θα μπούνε στη θέση τους. Αυτό που δεν σβήνει είναι η αγάπη!
Η τεχνολογία δεν είναι κατάρα. Ο τεχνητός φίλος θα έρθει. Το ερώτημα είναι αν συνειδητοποιήσουμε πως τα υποκατάστατα δεν είναι η λύση, αλλά το αυθεντικό κοίταγμα του άλλου ως ανθρώπου. Εδώ είναι η ευθύνη της Εκκλησίας. Αντί να καταριέται, να δείξει την ελπίδα, που περνά από την αγάπη. Και η αγάπη είναι ο Χριστός. Ένας λογοτέχνης παγκοσμίου φήμης τολμά να δείξει τα αδιέξοδα. Η Κλάρα θα πάει στην μάνδρα με τα αζήτητα, τα πεταγμένα και τα κατεστραμμένα. Θα ζει με τις εικόνες και τις αναμνήσεις, δείχνοντας ότι ακόμη και την τεχνολογία μπορούμε να της δώσουμε όψεις δικές μας. Διότι η Κλάρα είναι δημιούργημα, έστω και τεχνητής νοημοσύνης, του ανθρώπινου νου που δεν ξεχνά ότι δεν είναι τα πάντα μηχανιστική ηδονή, διασκέδαση, χρήμα, δύναμη, πορεία με το εγώ. Ο Ισιγκούρο μας δείχνει ότι κάπου το χάνουμε, όταν περιμένουμε από τα δημιουργήματά μας να μας δείξουν τον δρόμο.
Πλαστήκαμε λοιπόν, εκτός από τις εικόνες και τις αναμνήσεις, και για την ζώσα κοινωνία που προϋποθέτει συνάντηση με τον άλλο. Εκκλησία που θα γεννά αφορμές και ευκαιρίες συνάντησης με τον άλλον θέλουμε. Με λειτουργία μετά την λειτουργία. Με κοινότητα. Με έγνοια, αλληλεγγύη και αγάπη. Ώστε τελικά να μπολιάζεται ο κόσμος με τα ουσιώδη. Αυτή είναι η αποστολή μας!
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
Κέρκυρα, 19 Ιουλίου 2021
