Πρόσφατη έρευνα Ανεξάρτητης Αρχής για την Διασφάλιση της Ποιότητας στην Εκπαίδευση έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου. Μεγάλο ποσοστό των Ελλήνων εφήβων θα τελειώσει το Λύκειο λειτουργικά αναλφάβητο. Αυτό σημαίνει ότι θα έχει κάποιες γνώσεις στα βασικά μαθήματα, αλλά θα είναι ανίκανο να τις χρησιμοποιήσει. Θα είναι ανίκανο να κατανοήσει, να κρίνει, να συντάξει, να επιλύσει, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να είναι ούτε στον νου ελεύθερο ούτε στον λόγο εκφραστικό ούτε να λύσει προβλήματα, τα οποία προϋποθέτουν μαθηματική παιδεία. Διότι τα μαθηματικά, όπως και η φυσική και η χημεία, πέρα από το καθαυτό αντικείμενό τους, καλλιεργούν την εκμάθηση και χρήση κανόνων, την πειθαρχία στην σκέψη, την δυνατότητα χρήσης της γνώσης ώστε και στην θεωρία και στην πράξη ο άνθρωπος να μπορεί να χτίζει συλλογισμούς και απαντήσεις. Ανάλογη είναι η παιδεία της γλώσσας, με την ανάγνωση και την ορθογραφία. Η παιδεία της ιστορίας που καθιστά τον άνθρωπο ικανό να γνωρίζει και να συγκρίνει ιστορικές περιόδους, να μην επαναλαμβάνει λάθη του χτες, να έχει ταυτότητα. Αντίστοιχα γίνεται και με τα μαθήματα των θρησκευτικών που διαμορφώνουν ήθος, όπως επίσης και της καλλιτεχνικής, τεχνολογικής και σωματικής γυμνασίας, τα οποία εντρυφούν στο κάλλος!
Είναι θέμα συνειδητής στρατηγικής αυτών που ελέγχουν την εκπαιδευτική διαδικασία να αφήνουν να οδηγούνται οι νέοι στον λειτουργικό αναλφαβητισμό; Ακόμη κι αν η πολιτεία, οι ιθύνοντες, οι έχοντες και κατέχοντες τα κλειδιά της εκπαιδευτικής στόχευσης επιδιώκουν άνθρωπους χωρίς σκέψη, χωρίς κριτική, χωρίς ικανότητες, για να μπορέσουν να έχουν σερβιτόρους, καμαριέρες, αέργους, α-ηθίκους, άκριτους καταναλωτές, εντούτοις η ευθύνη παραμένει στον καθένα προσωπικά, που καλείται να δώσει χρόνο στην καλλιέργειά του, όπως και στην οικογένεια. Αυτή δεν μπορεί απλώς να κλαίγεται για το κακό που συμβαίνει, αλλά να το συντηρεί με την απουσία προσανατολισμού στην ανατροφή των παιδιών. Παιδεία και ανατροφή χωρίς κόπο αυτού που μεγαλώνει τους νεώτερους, αλλά και χωρίς κόπο αυτών που μεγαλώνουν, δεν μπορούν να παραγάγουν αλφαβητισμό!
Αξίζει οι δάσκαλοι και οι καθηγητές στα σχολεία να παιδεύουν λίγο περισσότερο, να «φορτώνουν» με δημιουργικές ερωτήσεις, ασκήσεις, εργασίες τους μαθητές. Δεν έχει σημασία αν θα ανταποκριθούν όλοι. Το σχολείο καλείται να ανοίγει δρόμους. Να μη μένει επαναπαυμένο στην ύλη, αλλά να προχωρά στην εμβάθυνση της σκέψης, στην επισήμανση στοιχείων που καλλιεργούν ήθος, στην επιβράβευση όσων κοπιάζουν και διά των βαθμών και διά του επαίνου για την προσωπική βελτίωση.
Από την δεκαετία του ’80 και μετά στην ελληνική κοινωνία ενθαρρύνθηκε η αρχή της ήσσονος προσπαθείας. Δεν δόθηκαν κίνητρα ώστε αυτοί που παλεύουν να αισθάνονται ότι ανταμείβονται. Αντίθετα, με προφάσεις εν αμαρτίαις, φάνηκε τόσο στο σχολείο όσο και στην κοινωνία να επιδοκιμάζεται η άνοδος των ολίγιστων. Διαμορφώθηκαν κριτήρια άρνησης του κόπου. Αυτή η νοοτροπία λειτούργησε και λειτουργεί ως συγκοινωνούν δοχείο με την κατάσταση στην οικογένεια, όπου επικρατεί η αντίληψη ότι τα παιδιά πρέπει να χαρούν την ζωή τους, ότι κουράζονται ήδη με τις πολλές υποχρεώσεις, ότι δεν χρειάζεται να έχουν ευθύνη ούτε για την τακτοποίηση του δωματίου τους. Ο λειτουργικός αναλφαβητισμός επωάζεται.
Η Εκκλησία στην Ελλάδα καλείται να διασώσει γλώσσα, κάλλος, προβληματισμούς, νόημα ζωής, αγάπη. Ο λειτουργικός αναλφαβητισμός επηρεάζει αρνητικά. Θα ασχοληθεί, διά των ενοριακών και μοναστικών κοινοτήτων, με την αφύπνιση μικρότερων και μεγαλύτερων; Το ερώτημα απαντιέται μόνο στην πράξη.
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
Δημοσιεύθηκε στην «Ορθόδοξη Αλήθεια»
στο φύλλο της Τετάρτης 16 Οκτωβρίου 2019
