Το πακέτο «Ευρώπη» έπαψε να είναι αυτονόητα ελκυστικό και αποδεκτό. Στην καλύτερη των περιπτώσεων είναι αναγκαστικό, ενώ ξεκάθαρα είναι διχαστικό. Η Ευρώπη έγινε δίλημμα. Ποια Ευρώπη όμως; Αυτή των αγορών ή αυτή της έγνοιας για όλους; Αυτή των οικονομιών ή αυτή της ελευθερίας πρόσβασης στους τόπους της; Αυτή που θέλει να προστατεύει θορυβωδώς τις μειοψηφίες ή αυτή που θέλει να έχει ταυτότητα, με επίγνωση της διαφορετικότητας και σεβασμό στους τόπους και τους ανθρώπους;
Το Brexit έφερε ξανά στην επιφάνεια το μεγάλο ερώτημα αν είμαστε Ευρωπαίοι πολίτες πιο πάνω από ό,τι είμαστε Έλληνες, Άγγλοι, Γερμανοί, Γάλλοι, Ισπανοί, Ιταλοί... Η Ευρώπη των αγορών μπορεί να ανέβασε το βιοτικό μας επίπεδο και να μας έθισε στο να καταναλώνουμε προϊόντα που δεν μας χρειάζονται, αλλά μας δίνουν τη ψευδαίσθηση ότι είμαστε όλοι το ίδιο, έχουμε όλοι τα ίδια δικαιώματα, στην ουσία όμως αυτοπαγιδεύθηκε στην ψευδαίσθησή της ότι δια της κατανάλωσης, των ταξιδιών, της ελεύθερης πρόσβασης, της ανοιχτής παιδείας, ο Έλληνας, ο Άγγλος, ο Γερμανός, ο Γάλλος, ο Ισπανός, ο Ιταλός γίνεται Ευρωπαίος, με μια άλλη ταυτότητα κοινή, ότι δε θα υπάρξουν πόλεμοι, διαφορές, ανισότητες, ότι χάρις στην ταυτότητα του Ευρωπαίου θα είμαστε ευτυχισμένοι. Η Ευρώπη έγινε η θεότητα του 20ού και του 21ου αιώνα, μία νέα θρησκεία ή λατρεία, οι πιστοί της οποίας είχαν εξασφαλισμένο τον επίγειο παράδεισο. Φαίνεται πως δεν είναι έτσι τα πράγματα.
Δεν πείθει αυτή η Ευρώπη. Οι ιδρυτές της είχαν οραματισμό. Είχαν αρχές. Είχαν κι άλλα ιδανικά πέρα από την οικονομία. Οι άνθρωποι χόρτασαν και βλέπουν τους άλλους, ιδίως τους μετανάστες και τους ξένους ως απειλή για την τροφή τους, για την ιστορία τους, για τη διαφορετικότητά τους. Προτιμούν την αυτονομία τους, τον εθνικισμό τους, τον τοπικισμό τους, ακόμη κι αν δεν ξέρουν πού αυτός θα τους οδηγήσει, ακόμη κι αν είναι βέβαιο ότι οικονομικά οι φτωχοί θα εξαθλιωθούν, η μεσαία τάξη θα φτωχοποιηθεί και θα αρχίσει να καταναλώνει από τα έτοιμα, για να εγκλωβισθεί στο χαμένο όνειρο, ακολουθώντας ηγέτες χωρίς παιδεία, χωρίς πίστη σε τίποτα παρά μόνο τον οπορτουνισμό και τον λαϊκισμό τους, ενώ η ανώτερη τάξη θα προστατεύσει τα κεκτημένα της με κάθε τρόπο, ακόμη και με πόλεμο αν χρειαστεί, όπως ξεκάθαρα η Ιστορία μας διδάσκει. Αυτή που όσοι με ευκολία επιχαίρουν για τα κάθε λογής Brexit, από φθόνο κάποτε για τους έχοντες ή από απίστευτο κόμπλεξ ή απαιδευσία, δεν είναι σε θέση να διαβάσουν και να ερμηνεύσουν.
Υπάρχουν και οι θρήσκοι. Αυτοί που βλέπουν στην Ευρώπη τον Αντίχριστο. Αυτοί που από την μία απολαμβάνουν την άνοδο του βιοτικού επιπέδου, την πρόσβαση στην υγεία και στην ιατρική, αυτοί που ζούνε από τα απομεινάρια του τραπεζιού των πλουσίων, και από την άλλη δήθεν επαναστατούν. Οι ποιούντες τους εαυτούς τους αυθεντικούς ερμηνευτές του θελήματος του Θεού, που ψάχνουν προφητείες για να δικαιώσουν την επερχόμενη καταστροφή, αγνοώντας ότι το θέλημα του Θεού δεν είναι ο ανθρωποβόρος πόλεμος, αλλά η ειρήνη των καρδιών, ο πόλεμος εναντίον των παθών μας, η αλληλεγγύη και η αγάπη. Αυτή της προσευχής και της ελεημοσύνης. Όχι των ανθρώπινων κουρελιών, που όταν μας συμπεριλάβουν, θα θρηνούμε και θα οδυρόμαστε.
ίναι ο καιρός της Ορθοδοξίας. Η Ευρώπη χρειάζεται ταυτότητα, που δεν μπορεί να έρθει αν συνεχίσουμε να διαγράφουμε θρησκεία, ιστορία, πολιτισμό. Αλλά η ταυτότητα δε θα χτιστεί αν δεν ξαναβρούμε ποιοι είμαστε. Δεν αρκεί η ταξική ερμηνεία του κόσμου. Ούτε η φονταμενταλιστική. Ούτε η ζηλοφθονία για τους άλλους που έχουν περισσότερα ή έχασαν λιγότερα. Για να συμβάλλουμε να χτιστεί ένα σπίτι που θα μας χωρά όλους, χρειάζεται να ανοίξουμε τα σεντούκια των καρδιών μας. Να δώσουμε και υλικά αλλά κυρίως ποιότητα ύπαρξης. Και πρέπει να πάψει αυτή η μάταιη οικοδόμηση του Ευρωπαίου που δεν είναι Έλληνας, Άγγλος, Γερμανός, Ισπανός, Ιταλός. Το πείραμα απέτυχε. Δεν μας χρειάζεται η Ευρώπη των πληθυσμών. Μας χρειάζεται Ευρώπη που θα σέβεται τις εθνικές ταυτότητες και θα αντλεί ό,τι θετικό από αυτές για να οικοδομήσει ανθρώπους που θα αγαπούνε, θα χαίρονται, θα έχουν αξίες βγαλμένες μέσα και από την κοινή και από την ιδιαίτερη ταυτότητά τους.
Πυλώνες της Ευρώπης ήταν και είναι οι μεγάλοι πολιτισμοί του παρελθόντος. Ο αρχαιοελληνικός, ο ρωμαϊκός, ο χριστιανικός, μπολιασμένοι με τις αρχές του Διαφωτισμού. Όχι του άθεου, του αλαζόνα, του θεοποιημένου ανθρώπου, αλλά του ανθρώπου που χαίρεται για τις ρίζες του και ερμηνεύει την πρόοδο όχι ως απαγκίστρωση από αυτές, αλλά ως προσθήκη ευκαιριών για συνύπαρξη. Ναι, η Ορθοδοξία που δεν είναι σημαδεμένη από τις θρησκευτικές αμαρτίες της Δύσης μπορεί να βοηθήσει να ξεδιαλύνουν οι αλήθειες αυτές. Αρκεί να αφυπνιστεί και να πάψει να ομφαλοσκοπεί. Αρκεί να επιστρατεύσει την ποιότητα των ανθρώπων που τη στελεχώνουν και που να μπορούν να διαλεχθούν μ’ αυτόν τον εν συγχύσει ευρισκόμενο κόσμο. Η λύση δεν είναι στον αναχωρητισμό, αλλά στην πάλη εντός της ιστορίας. Και ο Θεός βοηθός!
π. Θ.Μ.
