Είναι μεγάλη ευλογία στην αρχή κάθε νέου χρόνου να εορτάζουμε, εκτός από την περιτομή του Κυρίου, εκτός δηλαδή από το γεγονός ότι ο Θεός που έγινε άνθρωπος τηρεί τα ανθρώπινα γενόμενος μέλος της Ιστορίας και όχι εκτός αυτής, και την μνήμη του Αγίου Βασιλείου, αρχιεπισκόπου Καισαρείας του ουρανοφάντορος του μεγάλου. Στην θεία λειτουργία του, αυτός ο μεγάλος Πατήρ της Εκκλησίας μας, μάς υπομιμνήσκει, στην οπισθάμβωνο ευχή, στην κατάκλεισή της δηλαδή, τον τρόπο με τον οποίο κι εμείς καλούμαστε να βλέπουμε και να ζούμε τον χρόνο, που τον βλέπει σε τρεις όψεις.
Μας προτρέπει ο Άγιος Βασίλειος: “Δός ἡμῖν ἐν παντί χρόνῳ καί καιρῶ μελετᾶν τήν σήν δικαιοσύνην, ὅπως πρός τό σόν θέλημα ὁδηγηθέντες καί τά εὐάρεστά σοι ποιήσαντες, ἄξιοι γενώμεθα και τῆς ἐκ δεξιῶν Σου παραστάσεως, ὅταν ἐλεύσῃ κρῖναι ζῶντας καί νεκρούς”.
Η πρώτη όψη του χρόνου είναι “πᾶς ὁ χρόνος”. Είναι ο σύνολος χρόνος της ζωής μας, είναι το ταξίδι και η περιπέτειά μας, από την είσοδό μας σ’ αυτόν έως την έξοδό μας από αυτόν. Εἰς πάντα τόν χρόνον σκεπτόμαστε, πράττουμε, μαθαίνουμε. Κύριος στόχος μας να αποκτήσουμε νόημα ζωής, μέσα από το οποίο να μπορούμε να διαχειριστούμε την δεύτερη όψη του χρόνου, που είναι “πᾶς ὁ καιρός”. Συνήθως οι άνθρωποι νοιαζόμαστε για τις στιγμές και με βάση αυτές διαμορφώνουμε την πορεία μας. Το κλειδί όμως είναι να προηγείται ο χρόνος. Να αξιοποιούμε το μεγάλο δώρο που μας έδωσε ο Θεός, τον νου, την σοφία της σκέψης. Διά του νοός διαφέρουμε από την υπόλοιπη κτίση. Σκέπτομαι σημαίνει ότι παρατηρώ τον κόσμο, τους ανθρώπους, τον εαυτό μου και σχηματίζω εντός μου τις εικόνες εκείνες που γίνονται αφόρμηση πράξεων. Διότι η σκέψη, είτε ως ιδέα είτε ως λογισμός, με οδηγεί στο να πράττω. Και μπορώ να πράττω αντιδρώντας στον “καιρό”, στην στιγμή, στην περίσταση, στην συμπεριφορά των ανθρώπων. Μπορώ όμως, έχοντας διαμορφωμένο νόημα ζωής, έχοντας μάθει δηλαδή από τις σκέψεις, τις πράξεις, τις εμπειρίες μου, να αντιδρώ στον “καιρό” στην περίσταση, όχι με βάση την παρόρμηση της στιγμής, αλλά με βάση τι μου δίνει νόημα.
Ας το εξετάσουμε αυτό σε δύο καταστάσεις: η μία είναι τα πάθη και η άλλη οι αρετές. Ο άνθρωπος που δεν βλέπει τη ζωή στην προοπτική του παντός χρόνου, αλλά μόνο στην προοπτική του καιρού, άγεται και φέρεται από πάθη, καθώς η επιθυμία του είναι να κυριαρχήσει, να εξουσιάσει, να ευχαριστηθεί, με κέντρο των πάντων τον εαυτό του. Αντίθετα, ο άνθρωπος που βλέπει τη ζωή στην προοπτική του παντός χρόνου αντιδρά σε κάθε καιρό με βάση το νόημα της ζωής. Ακόμη κι αν θυμώσει, δεν αφήνει τον θυμό να γίνει οργή. Αντίθετα, προσπαθεί με καλοσύνη και ταπεινότητα να αποδεχθεί τον άλλον και τις περιστάσεις, ακόμη κι αν δεν είναι όπως θέλει ο ίδιος, ώστε τελικά να νικήσει η ευρύτερη προοπτική και όχι το παρόν, το “εδώ και τώρα”.
Ο Μέγας Βασίλειος όμως, όπως και όλοι οι Πατέρες της Εκκλησίας, μας δείχνει και την τρίτη όψη του χρόνου. Είναι “ὁ χρόνος τῶν ἐσχάτων”, της αιωνιότητας, όταν ο Χριστός θα ξαναέρθει για να κρίνει ζώντες και νεκρούς. Ο χρόνος αυτός είναι ατελεύτητος. Οι δύο προηγούμενοι χρόνοι έχουν μέσα τους την φθορά και τον θάνατο. Αν επιλέξουμε όμως “πάντα τον χρόνον” στην προοπτική της σχέσης με τον Χριστό, τότε η φθορά γίνεται ανάσταση και ανακαίνιση και ο θάνατος ζωή αιώνιος. Είναι γεγονός πάντως πως θα κριθούμε και για “πάντα τόν χρόνον”, αν η ζωή μας είχε νόημα, αλλά και για “πάντα τον καιρόν”, για το αν οι στιγμές μας είχαν νόημα ζωής ή νόημα θανάτου. Δεν χρειάζεται όμως απόγνωση. Ο ευγνώμων ληστής στον Σταυρό, λέγοντας και ζώντας το ῾Μνήσθητί μου. Κύριε, όταν έλθης εν τη βασιλεία Σου”, έκανε τον καιρό, την στιγμή, πάντα χρόνον και έσχατα, αιωνιότητα ανάσταση και ζωή αιώνιο.
Γι᾽αυτό και στο υπέροχο λειτουργικό κείμενο, καταστάλαγμα της εμπειρίας του, ο Μέγας Βασίλειος ζητά από τον Θεό να μας δώσει τρεις τρόπους με τους οποίους να ζήσουμε “πάντα τόν χρόνον”, “πάντα τόν καιρόν” και “τόν χρόνον τῶν ἐσχάτων”.
Ο πρώτος τρόπος είναι το να μελετούμε την δικαιοσύνη του Θεού. Δικαιοσύνη σημαίνει ότι ο Θεός μάς κατέστησε όλους εικόνες Του, αποδίδοντάς μας ίση τιμή. Δεν είναι προσωπολήπτης ο Θεός, ούτε τιμωρός, ούτε επιβραβευτής, εγκαθιστώντας στην ανθρωπότητα ένα καθεστώς ανισότητας και αδικίας. Όλοι λάβαμε το κατ᾽εικόνα Του, την αγάπη, την ελευθερία, τη λογική, την δημιουργικότητα, την συνείδηση, τη δυνατότητα να ηγεμονεύουμε στην ύπαρξή μας, έχοντας “νοῦν ἡγεμόνα”. Η διαφορετικότητά μας όμως, που είναι σημείο ελευθερίας, είναι ο δρόμος που μας οδηγεί ως ξεχωριστές προσωπικότητες στο καθ᾽ ομοίωσιν Θεού, που κατέστη δυνατό χάρις στην ενανθρώπηση του Χριστού. Όλοι μπορούμε να ομοιάσουμε τον Θεάνθρωπο. Και αυτό είναι η δικαιοσύνη του Θεού, η αγάπη Του δηλαδή.
Ο δεύτερος τρόπος είναι το να οδηγούμαστε προς το θέλημά Του. Και το θέλημά Του είναι η αγάπη, ακόμη και στους σταυρούς και στις δοκιμασίες μας. Η αγάπη που γίνεται συμπόνοια για τον πλησίον και όχι χαιρεκακία για όσα εκείνος βιώνει. Το θέλημα του Θεού μπορεί να περνά μέσα από τα δύσκολα και όχι τις ανέσεις. Περνά μέσα από την φθορά, “ἵνα μή τό κακόν ἀθάνατον γένηται”. Περνά και μέσα από τον θάνατο, “ἵνα δικαιωθῶμεν ἀπό τῆς ἁμαρτίας”, για να πάψουμε να αμαρτάνουμε. Η πρόνοια του Θεού όμως κρύβει ανάσταση. Και σ᾽ αυτήν οδηγεί η πίστη.
Ο τρίτος τρόπος είναι το “τά εὐάρεστά Σοι πράττοντες”. Για όσα δεν μπορούμε, ας μετανοούμε. Για όσα μπορούμε, ας μην αναβάλλουμε. Ας χαιρόμαστε με την αγάπη, ας λυπόμαστε για τα πάθη και τα λάθη, Εκείνον όμως να έχουμε να κατοικεί στις καρδιές μας, δίδοντάς μας ζωή και αφθαρσία. Αυτό σημαίνει ότι στη ζωή μας, στον χρόνο μας θα βρούμε πάμπολλες ευκαιρίες, καιρούς, περιστάσεις, να αγαπήσουμε, ήτοι να μοιραστούμε, να συγχωρήσουμε, να συμπορευτούμε με τον κάθε συνάνθρωπό μας, οικείο και ξένο. Γιατί η αγάπη στην πράξη είναι το θέλημα του Θεού και η δικαιοσύνη Του ταυτόχρονα. Επτώχευσε ο Θεός προσλαμβάνοντας την πτωχεία της ανθρωπίνης φύσεώς μας και την πλούτισε, δείχνοντας στην πράξη ότι το θέλημά Του είναι η αγάπη, αυτή που φτάνει στον Σταυρό, την Ταφή, την Ανάσταση. Και μπορούμε κι εμείς να πλουτίσουμε την ύπαρξή μας αγαπώντας εν χρόνω και στην Εκκλησία, όπως οι άγιοί μας.
Αυτόν τον τρόπο θέασης του χρόνου, αλλά και τον τρόπο της κατά Χριστόν βίωσής του ας ακολουθούμε ως χριστιανοί και την νέα χρονιά, με τις πρεσβείες του Αγίου Βασιλείου.
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
31 Δεκεμβρίου 2023
Εσπερινός Ι. Ν. Αγίου Βασιλείου Βόλου
