Ένας από τους κορυφαίους συγγραφείς της βρετανικής λογοτεχνίας, συνεχιστής του μεγάλου Ντίκενς, υπήρξε ο Τόμας Χάρντυ (1840-1928). Άνθρωπος που παρακολούθησε τις εξελίξεις στην βρετανική κοινωνία, εντοπίζοντας σε χαρακτήρες την πορεία του κόσμου σε καινιύργιες σταθερές, ο Χάρντυ θέτει το πρόβλημα που ταλανίζει την ζωή μας: είναι αρκετή η πρόοδος του κόσμου, της επιστήμης, της τεχνολογίας, της οικονομίας, των αριθμών, για να βρει ο άνθρωπος την ευτυχία ή χρειάζεται να ξαναδούμε μεγάλα υπαρξιακά ερωτήματα και τον τρόπο των απαντήσεων σ’ αυτά, προκειμένου να βρούμε νόημα ζωής;
Ένα από τα αριστουργήματα του Χάρντυ, το οποίο ουσιαστικά μας δείχνει την τραγωδία που γεννούν τα ανθρώπινα πάθη, είναι “Ο δήμαρχος του Κάστερμπριτζ”, που κυκλοφορήθηκε σε μία εξαιρετική μετάφραση της Τόνιας Κοβαλένκο, με προλογικό σημείωμα της ίδιας, με εισαγωγή του Dale Kramer, συμπληρωματικά κείμενα του ίδιου του Χάρντυ που ερμηνεύουν στοιχεία του μυθιστορήματος κι ένα επίμετρο του Michael Millgate για την εξελικτική πορεία του Ουέσεξ από την μοναδική σε ποιότητα σειρά Orbis Litere των εκδόσεων Gutenberg, που κοσμεί τα ελληνικά γράμματα.
Ο Χάρντυ ξεκινά με ένα περιστατικό που προσβάλλει την αξία του ανθρώπου και μας θυμίζει τα διλήμματα των ηρώων της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, που οδηγούν στην "ύβρη". Διότι ύβρη διαπράττει ο κεντρικός ήρωας και μετέπειτα δήμαρχος του Κάστερμπριτζ (χαρντική ονομασία του Νόρτσεστερ, της αγαπημένης πόλης του συγγραφέα, όπου τάφηκε και η καρδιά του) Μάικλ Χέντσαρντ. Σε μία στιγμή τρέλας, θα πουλήσει όντας μεθυσμένος, την γυναίκα του Σούζαν και την μικρή κόρη του Ελίζαμπεθ σε έναν ναυτικό, καθισμένος στην τέντα ενός τυπικού αγγλικού πανηγυριού. Η γυναίκα του θα αποδεχτεί την αγοραπωλησία και θα φύγει με τον ναυτικό, ελπίζοντας σε μία καλύτερη ζωή. Ο ίδιος, μόλις συνέρχεται, καταλαβαίνει τι κάνει. Τρέχει να βρει την γυναίκα του και το παιδί του, χωρίς αποτέλεσμα. Ορκίζεται τότε ότι για 21 χρόνια δεν θα ξαναβάλει αλκοόλ στο στόμα του. Εγκαθίσταται στο Κάστερμπριτζ και με την εργατικότητα, την εξυπνάδα, το εμπορικό του πνεύμα προοδεύει και θα γίνει και δήμαρχος της περιοχής. Τα πάθη του όμως υπονομεύουν την ζωή του. Θα ικανοποιήσει τς ανάγκες του για έρωτα και συντροφικότητα, αναπτύσσοντας σχέση με την Λουσέτα στην πόλη Τζέρσεϊ. Όταν όμως έρχεται η ώρα να πάρει την απόφαση να παντρευτεί την κοπέλα, η γυναίκα του με την κόρη του Ελίζαμπεθ Τζέιν, 18 χρονών πλέον, έχοντας χάσει τον δεύτερο σύζυγο και πατέρα, φτάνουν στο Κάστερμπριτζ, για να ζητήσουν προστασία. Στο δράμα θα προστεθεί η παρουσία του Σκοτσέζου νέου "επιχειρηματία" Φάρφρι, ο οποίος είναι το εντελώς αντίθετο με τον Χέντσαρντ. Έτοιμος να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα που απαιτούν αξιοποίηση όχι μόνο της ανθρώπινης ευφυΐας, αλλά και της επιστημονικής προόδου, με βαθιά επίγνωση του οικονομικού φιλελευθερισμού και του νόμου της προσφοράς και της ζήτησης, εξαγοράζει ουσιαστικά όλη την ιδιοκτησία του Χέτσαρντ, ο οποίος αρχικά τον εμπιστεύτηκε ως διαχειριστή, παντρεύεται την Λουσέτα, κάνει την Ελίζαμπεθ Τζέιν να τον ερωτευτεί, οδηγεί τον Χέτσαρντ στην χρεωκοπία και στο τέλος παίρνει και την δημαρχία. Ο Χάρντυ, στο πρόσωπο του Φάρφρι, τολμά να υπονοήσει ότι ο καπιταλισμός δεν έχει κατ' ανάγκην κακές προθέσεις, όμως το αποτέλεσματης λειτουργίας της οικονομίας με τελικό κριτήριο το κέρδος, αργά ή γρήγορα, συνθλίβει την ελευθερία, καταπίνει τους λιγότερο ικανούς να προσαρμοστούν και οδηγεί στην δυστυχία όσουςδεν μπορούν να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα, να γίνουν δηλαδή είτε οι ίδιοι κυνικοί είτε να εμπιστευθούν και να συνεργαστούν με όσους το επιχειρηματικό τους δαιμόνιο θα τους δώσει την ευκαιρία, έστω και σε δεύτερη μοίρα, να επιβιώσουν εντός του συστήματος.
Ο δήμαρχος του Κάστερμπριτζ θα διαπιστώσει ότι το μεγάλο πρόβλημα του ανθρώπου δεν είναι η δόξα, το συμφέρον, η ικανοποίηση των επιθυμιών, αλλά η αγάπη. Ο Χέτσαρντ ως τραγικός ήρωας δεν μπορεί να αγαπήσει, αλλά καταστρέφει τον εαυτό του και τα χαρίσματά του ακριβώς διότι δεν μπορεί να αφήσει κατά μέρος την φωνή των παθών. Δεν είναι κακός κι εδώ έγκειται η τραγικότητά του. Αν ήταν κακός, δεν θα ήταν συμπαθής. Επειδή δεν μποεί να αγαπήσει και να μοιραστεί, να φτάσει την αγάπη μέχρι το τέλος, ηττάται. Ως τραγικός ήρωας συναντιέται με τον θάνατο των αγαπημένων του προσώπων και στο τέλος του εαυτού του.
Δεν είναι όμως ένα απαισιόδοξο μυθιστόρημα "ο δήμαρχος του Κάστερμπριτζ". Είναι ένα γλυκόπικρο σχόλιο στην ανθρώπινη φύση, που μας κάνει να ταυτιζόμαστε με τον καημό του ήρωα, αλλά και να αναζητούμε διέξοδο στο πρόσωπο της Ελίζαμπεθ Τζέιν, η οποία με υπομονή, γνώση, και διάθεση προσφοράς θα βρει την ευτυχία, αντιτάσσοντας στον καπιταλισμό του με κάθε κόστος κέρδους, την πραότητα της αγάπης, η οποία λυτρώνει.
Αυτο το σχόλιο έρχεται να συναντήσει την εποχή μας, στην οποία η παγκόσμια τάξη πραγμάτων αποθεώνει τόσο την οικονομία όσο και τα πάθη των ανθρώπων, χωρίς όμως να καταδεικνύει με προβληματισμούς τα όποια αδιέξοδα. Η ποιότητα ζωής δεν έρχεται μέσα από την ύλη, αλλά μέσα από το αληθινό μοίρασμα, την ταπείνωση, την ανθρωπιά, αλλά και την αγάπη η οποία ουδέποτε εκπίπτει.
Το σύστημα δεν ευνοεί την προσωπική στάση ζωής. Η ευτυχία όμως δεν έρχεται αν δεν αγαπήσουμε και αγαπηθούμε. Δεν έρχεται με βάση το "έχειν" μας, αλλά με γνώμονα πόσο αξιοποιούμε τις περιστάσεις της ζωής για να συναντήσουμε και να συναντηθούμε. Η χριστιανική παράδοση μιλά για την πρόνοια του αγαπώντος Θεού, την εργατικότητα του ανθρώπου, την αποδοχή του θελήματος του Θεού, τον αγώνα εναντίον των παθών και την ίδια στιγμή το μέτρο, τόσο στην σημασία που δίνουμε στην γνώση και στα χρήματα, όσο και στην μη υποταγή μας στις δοκιμασίες της ζωής. Στην διάσωση δηλαδή του προσώπου μας, με γνώμονα την αγάπη!
Μεγάλος συγγραφέας, σπουδαίο μυθιστόρημα, σπουδαία έκδοση!
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
Κέρκυρα, 19 Ιουλίου 2020
