Η “Μετάβαση” είναι το δεύτερο μέρος της τριλογίας “Περίγραμμα- Μετάβαση- Κύδος” της Rachel Cusk, μιας πραγματικά ταλαντούχου και, θα λέγαμε, αληθινά σπουδαίας Καναδής συγγραφέα που ζει στην Αγγλία. Η Φαίη, συγγραφέας που διδάσκει δημιουργική γραφή, έχει επιστρέψει από το ταξίδι της στην Ελλάδα, το οποίο καταγράφηκε στο “Περίγραμμα”, στην Αγγλία. Στην “Μετάβαση” παρακολουθούμε, μέσα από μία σειρά δυνατών ιστοριών, που αναδεικνύουν το συγγραφικό ταλέντο της Cusk, την αφηγηματική της ικανότητα, όπως και την δυνατότητά της να φιλοσοφεί εξαιρετικά τις ανθρώπινες σχέσεις και τα πρόσωπα, την μετάβαση της Φαίης (κι εδώ, όπως και στο πρώτο μέρος μία αναφορά ουσιαστικά βλέπουμε στο όνομά της) στον σταδιακό επαναπροσδιορισμό της ταυτότητας του εαυτού της, στις σιωπηρές συγκρούσεις με το περιβάλλον της, στην προσπάθεια να αγαπήσει την ζωή.
Η Cusk, μέσα από την ηρωίδα της, μας μιλά για την ανάγκη ο άνθρωπος να έχει ένα σπίτι, ένα σταθερό σημείο ξεκινήματος και αναφοράς. Γύρω από το σπίτι της Φαίης, το οποίο έχει στοιχεία ταπεινότητας και χρειάζεται επισκευές, στήνονται διάφορες ιστορίες σχετικά με τις σχέσεις που ο άνθρωπος καλείται να χτίσει ή να αποφύγει ή να διαχειριστεί.
Οι γείτονες, με έμφαση στην ηλικιωμένη γυναίκα που είναι εχθρός της και που χωρίς λόγο ζητά να την απομακρύνει από την συγκατοίκηση, μας δείχνουν ότι στην ζωή δεν χρειάζεται να έχεις κάνει κάτι για να σε απορρίπτουν. Μίζεροι άνθρωποι, με στερεότυπα άλλοτε κοινωνικά και άλλοτε εμμονικά, σε κάνουν να αισθάνεσαι ότι η ζωή είναι πόλεμος, στον οποίο όμως πρέπει να επιμείνεις για να χτίσεις ταυτότητα.
Ένας παλιός έρωτας που ούτε μπορούσε ούτε μπορεί να στηρίξει την ανάγκη για ασφάλεια και θαυμασμό, χαρακτηρίζει ένα τμήμα του αντρικού κόσμου του καιρού μας: ευαισθησία, φόβος, παθητικότητα από την μία και από την άλλη κλείσιμο στο σπίτι, μεγάλωμα παιδιών, ανάληψη αυτού που θεωρούνταν και είναι “γυναικείος ρόλος”, προκειμένου να μην χρειάζονται μεγάλες αποφάσεις.
Άντρες με φαντασία και όρεξη για ζωή και περιπέτεια και την ίδια στιγμή ομοφυλόφιλοι, καθώς μέσα τους είναι παιδιά σε σώματα ενήλικου, άνθρωποι με εξυπνάδα που δεν μπορεί να συμβιβαστεί εύκολα με την αφέλεια και την επιφανειακότητα που χαρακτηρίζει γυναίκες οι οποίες κάνουν την επανάστασή τους, έχουν την αίσθηση ότι δεν αντέχουν να μην κάνουν κουμάντο στη σχέση τους και την ίδια στιγμή έχουν αφήσει στην άκρη την γοητεία της παιδείας και της ταπείνωσης. Άντρες, πάλι, που δεν μπορούν να ξεφύγουν από τα τραύματα της παιδικής τους ηλικίας, που γράφουν για να εκδικηθούν για όσα έχουν περάσει, που μένουν στην ρηχότητα, αλλά βρίσκουν απήχηση από έναν κόσμο γεμάτο ρηχότητα!
Κι ένας κόσμος γεμάτος ανασφάλεια. Άντρες και γυναίκες που θέλουν να αγαπήσουν και να αγαπηθούν, αλλά δεν βρίσκουν ανθρώπους διαθέσιμους. Μόνο εκείνους που κοιτούν το σώμα, την όψη, την καλοπέραση, την εκμετάλλευση των αδυναμιών των άλλων και ακόμα κι όταν έρχεται η ώρα για μια νέα αρχή βουλιάζουν στην ανωριμότητα ή στις εμμονές τους.
Η “Μετάβαση” όμως είναι ένα μυθιστόρημα αληθινά τρυφερό. Αφήνει να διαφαίνεται μία γλυκόπικρη αισιοδοξία. Αν ο άνθρωπος αποφασίσει να αφήσει πίσω του ό,τι δεν του επιτρέπει να βρει την αλήθεια του, αν με ταπεινότητα, χωρίς να έχει την αυταπάτη ότι μπορεί να ελέγξει ο ίδιος την ζωή του ιδίως στον απόλυτο βαθμό, πορευτεί αναζητώντας νόημα στις σχέσεις του και στην παρουσία των άλλων ανθρώπων, αργά ή γρήγορα το σπίτι θα γίνει. Η ελευθερία προϋποθέτει συνύπαρξη: “Η απόλυτη ολοκλήρωση ενός ενσυνείδητου όντος δεν είναι μοναχική, αλλά προϋποθέτει μία συνύπαρξη, τόσο σύνθετη και υποστηρικτική, που σχεδόν θα μπορούσε να πει κανείς ότι απεικονίζει την έννοια της συσσωμάτωσης. Αυτή η αντίληψη του εαυτού ως μονάδας διαιρεμένης στα δύο, της συνειδητότητας όχι σαν εγκλωβισμό στις αντιλήψεις του καθενός αλλά σαν κάτι πιο προσωπικό και λιγότερο διασπασμένο, μια καθολικότητα που θα μπορούσε να προέλθει από την κοινή εμπειρία στο ανώτατο επίπεδο, σε κάνει πρόθυμο να ρίξεις όλη τη σκληρή δουλειά που χρειάζεται για να την υλοποιήσει” (σελ. 187-188)
Η μοναξιά τελικά ξεπερνιέται όταν ο άνθρωπος συνειδητοποιεί την διιαφορετικότητά του, αναζητεί την αγάπη και ελευθερώνεται χάρις στην αλήθεια. “Γνώσεσθε την αλήθεια και η αλήθεια ελευθερώσει υμάς” (Ιωάν. 8, 32). Η ελευθερία είναι αναζήτηση, αλλά και την ίδια στιγμή είναι η απόφαση να παραμείνεις σ’. αυτήν, αν την βρεις: “η ελευθερία είναι το σπιτικό που μια φορά το εγκαταλείπεις και δεν ξαναγυρίζεις ποτέ” (σελ. 205).Η μοναξιά, εξάλλου, ξεπερνιέται όταν ο άνθρωπος διαπιστώσει ότι “το μέλλον του ριζώνει στα τραύματά του” (σελ. 37), ότι δεν μπορεί να έχει τον κόσμο όπως τον θέλει, ότι χρειάζεται εκείνη η αγάπη που σε κάνει να προχωράς, χωρίς να εγκλωβίζεσαι στην ενοχή ή στην μιζέρια για τα τραύματά σου.
Είναι ένα βιβλίο από το οποίο κάποιος μπορεί να συναντήσει τι θέλει ο Θεός στην ζωή του κόσμου, ακόμη κι αν δεν φαίνεται. Η συγγραφέας, άλλωστε, αναφωνεί, θέλοντας να δείξει ότι ο Θεός είναι κάτι άλλο από αυτό που ο δυτικός κόσμος θεωρεί: “ποτέ δεν πίστεψα σ’ έναν οργισμένο Θεό” (σελ. 194)
Σπουδαίο μυθιστόρημα, ζεστή και ρέουσα η μεταφραστική απόδοση της Αθηνάς Δημητριάδου, εξαίρετη έκδοση στην σειρά Aldina των εκδόσεων Gutenberg!
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
Κέρκυρα, 30 Δεκεμβρίου 2019
