ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΣΑΜΕ 166- Αρχιμ. Βασιλείου Γοντικάκη, “Ηράκλειτος- κλέος αέναον θνητών”, Ιερά Μονή Ιβήρων Αγίου Όρους
Ζούμε σε μια εποχή στην οποία πολλοί ομνύουν στο όνομα της αρχαιότητας ιδεολογικά, στην πράξη όμως αγνοούν την ιστορία και τη φιλοσοφία. Η ίδια εποχή αποθεώνει την τεχνοκρατία, τα επιτεύγματα του ανθρώπου, την επιστήμη, ζητώντας να λύσει το ερώτημα της αθανασίας, παρατείνοντας τη ζωή του σώματος. Γι’ αυτό και η αρχαία ελληνική παράδοση, ιδίως η φιλοσοφία και η ιστορία, μπορεί να μοιάζουν ελκυστικές, στην πραγματικότητα όμως θεωρούνται “νεκρά σχήματα”. Κι αυτό διότι ο άνθρωπος, όντας πλέον οριστικά (;) μία ατομοκεντρική ύπαρξη, δεν θέλει να ενδιαφερθεί για αξίες και ήθος που θα διαμορφώσουν έναν κόσμο στον οποίο το συλλογικό θα τροφοδοτείται από το προσωπικό, στην προοπτική του έρωτα για το Αγαθό που είναι ο Θεός, αλλά και για τον πλησίον, που είναι εικόνα του Αγαθού.
Έτσι, βιβλία όπως αυτό του πολιού και σπουδαίου π. Βασιλείου Γοντικάκη “Ηράκλειτος κλέος αέναον θνητών- θεολογική προσέγγιση”, που εκδόθηκε από την Ιερά Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους, στην οποία ο συγγραφέας διετέλεσε προηγούμενος, αποτελούν μία έκπληξη. Δεν είναι για το πρόσωπο του π. Βασιλείου, ο οποίος πάντοτε εξέπληττε και εκπλήσσει, πάντοτε αποτελούσε και θα αποτελεί έναν σπουδαίο δάσκαλο εκ του μακρόθεν, εκ του Αγίου Όρους, που νοιάστηκε και νοιάζεται αυθεντικά για την παιδεία μας, τόσο τη συλλογική όσο και την προσωπική, διότι χωρίς παιδεία τίποτα στον κόσμο αυτό δεν μπορεί να νοηματοδοτηθεί αυθεντικά. Και το βλέπουμε ιδιαιτέρως και σε μας που θέλουμε να λεγόμαστε χριστιανοί. Διεκδικούμε άποψη και μάλιστα φανατική για όλα τα ζητήματα, οχυρωμένοι πίσω από την αυτάρκεια του πληκτρολογίου, κινδυνολογώντας, μηρυκάζοντας απόψεις που κατακρίνουν τους πάντες οι οποίοι δεν είναι όπως εμείς, κηρύσσοντας τους εαυτούς μας υπό διωγμό, ενώ εκφράζουμε ελεύθερα (!) ό,τι νομίζουμε ότι ισχύει, χωρίς να μπορούμε να έχουμε επίγνωση της συνέχειας της παράδοσής μας και ποια είναι τα κλειδιά που μας δίνει για να ερμηνεύσουμε τον κόσμο.
Η έκπληξη από το νέο βιβλίο του π. Βασιλείου Γοντικάκη λοιπόν επιστρέφει σε μας. Μας παρουσιάζει έναν σπουδαίο φιλόσοφο της αρχαιότητας, τον Ηράκλειτο τον Εφέσιο, ο οποίος περιφρονήθηκε από τους ανθρώπους του καιρού του, όμως “ζώντας μέσα στην ελευθερία και τη Χάρι του ορθοδόξου Πνεύματος συγκινείσαι όταν συναντάς κάποιον συγγενή στα ξένα, που είναι οικεία. Κάποιον που βλέπει και και ζη τα πράγματα ως αφιερωμένος στη μία Αλήθεια. Ακούς τον Κύριο να λέει: ‘ουδέ εν τω Ισραήλ τοσαύτην πίστιν εύρον’. Αυτό συμβαίνει στο μέγιστο βαθμό με τον Ηράκλειτο που με το πλησίασμά του σε εκπλήττει. Σε κρίνει και σε ελευθερώνει. Γιατί ενώ ζη τόσες χιλιετίες πριν, βρίσκεται αγωνιζόμενος τόσο κοντά. Σαν να τον γνώριζες πριν τον συναντήσης…Μιλάμε την ίδια γλώσσα όλοι οι άνθρωποι. Όλα είναι προλεγόμενα (προεόρτια) και επιλεγόμενα (μεθέορτα) του Ενός γεγονότος που λέγεται Ηράκλειτος. Αυτός μπαίνει στην ιστορία του πνεύματος ως ένα έκτακτο φαινόμενο απειλητικής καταιγίδα, που τρομάζει τον κόσμο. Κρίνει τις υπάρχουσες αυθεντίες της φιλοσοφίας, της ποιήσεως, του πολιτεύματος και της λατρείας. Δεν αφήνει τίποτε χωρίς να το περάση κάτω από μια αμείλικτη κριτική. Αυτό προκαλεί την αντίδρασι των συγχρόνων του που τον φορτώνουν αμυνόμενοι με τους πιο βαρείς χαρακτηρισμούς: του σκοτεινού, υπερόπτη, οχλολοίδορου, κοκκυστή…Με τη συμπεριφορά και τους λόγους των τον διώχνουν. Απομακρύνεται, φεύγει. Συνεχίζει τον αγώνα του. Διζείται εωυτόν. Ψάχνει τον εαυτόν του. Όλα τα ακούει, τα βλέπει, τα οσφραίνεται με τις αισθήσεις που διαθέτει…Τα θυσιάζει όλα και βγαίνει στην αναζήτηση του ενός. Αυτό είναι ο σκοπός της ζωής του και ο λόγος της υπάρξεώς του” (σσ. 6-7).
Σ’ αυτό το πλαίσιο ο π. Βασίλειος ανατέμνει, μέσω του Ηράκλειτου, τους καιρούς μας. Την ανέραστη εποχή μας. Την αδιαφορία και την άγνοια για την αναζήτηση του Ενός που νοηματοδοτεί την ύπαρξή μας πέρα από την καθημερινότητα. Την αδιαφορία για τους υπόλοιπους και τον εγκλωβισμό στα δικά μας. “Εάν η γνώσι σου δεν είναι γνώσι και χαρά όλων, δεν είναι και για σένα παρά ψέμα και καταδίκη” (σ. 19). Και ζει με τη ζωή και την μοναξιά του “τη συμφιλίωσι με όλα. Το αληθές δεν λησμονείται. Το άδυτο δεν δύει. Το αείζωο, που ην έστι και έσται, δεν πεθαίνει” (σ.21). Γιατί, για τον π. Βασίλειο, ο Ηράκλειτος, στο βάθος της ύπαρξής του, βρήκε τον δρόμο για τον Χριστό και τη σχέση μαζί Του, δίνοντας και στη δική μας σχέση με την αρχαιότητα τη διάσταση που λησμονούμε: ότι οι αρχαίοι δεν είναι αποκομμένοι από την χριστιανική παράδοση, αλλά μέσα από αυτήν ο δικός τους σπερματικός λόγος θα γίνει συνάντηση με τον Υιό και Λόγου του Θεού, προσθέτοντας αγάπη και ανάσταση ως τελικό νόημα της προσωπικής και συλλογικής μας ύπαρξης.
Όσο βλέπουμε τα αρχαία Ελληνικά, την ιστορία και τη φιλοσοφία ως μεγαλουργήματα του χτες και όχι ως βάσεις συνάντησης με τον άνθρωπο του σήμερα, όσο η αρχαία μας παράδοση παραμένει ένα μάθημα που πολλοί μάλιστα το θεωρούν άχρηστο για την μεταμοντέρνα εποχή μας, επειδή ακριβώς θεωρούν τον άνθρωπο ως ατομικότητα που πρέπει να συμφιλιωθεί με τον μεταθανάτιο μηδενισμό της και όχι να ελπίσει και ζήσει την ανάσταση, τόσο όροι όπως “πατρίδα”, “ιστορία”, “εμείς”, “ελπίδα”, “κάτι παραπάνω από την επιβίωση και την ηδονή” θα παραμένουν ανερμήνευτοι και το μυστήριο του ανθρώπου θα υποβιβάζεται σε ένα απλό ξεπέρασμα του ζώου, με αξία για την διαφορετικότητα, αλλά όχι για την αιωνιότητα.
Δεν ελπίζουμε προφανώς σε συνολικές και συλλογικές μεταρρυθμίσεις. Ελπίζουμε όμως στην αναζήτηση, το σκάψιμο στον εαυτό μας και στην προσπάθεια να μοιραστούμε την όποια γνώση, την όποια εμπειρία, τη δική μας αναζήτηση και βίωση του Ενός διά του σώματος που ονομάζεται Εκκλησία. Και στον δρόμο αυτό βιβλία που καταγράφουν την εμπειρία της παράδοσής μας, μάς γεμίζουν αισιοδοξία.
Είμαστε ευγνώμονες στον π. Βασίλειο που εξακολουθεί να μας φωτίζει! Ας έχει υγεία και δύναμη. Και ας μελετούμε τέτοια βιβλία που κάνουν τη γνώση του ενός γνώση όλων!
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
27 Ιουλίου 2025
