ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΣΑΜΕ 161- ΠΑΠΑΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ, «ΕΛΠΙΔΑ- Η ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ», μετάφραση Άννα Παπασταύρου, εκδόσεις GUTENBERG
Η έξοδος από τη ζωή του Πάπα Φραγκίσκου καθιστά πολύ
επίκαιρο την προσφάτως εκδοθείσα από τις εκδόσεις Gutenberg αυτοβιογραφία του με τίτλο «Ελπίδα», σε μετάφραση της Άννας Παπασταύρου. Ο αρχικός σχεδιασμός για το βιβλίο αυτό,
το οποίο ο Πάπας Φραγκίσκος έγραψε μαζί με τον Κάρλο Μούσο, ήταν να εκδοθεί μετά
τον θάνατο του Πάπα. Επειδή όμως το 2025 ως έτος ανακηρύχτηκε από τον Ποντίφηκα
της Ρώμης ως το έτος της Ελπίδας, η κυκλοφορία του βιβλίου έγινε νωρίτερα. Η
συγκυρία όμως το έφερε ώστε τελικά να συνδυασθεί με την εκδημία του Πάπα,
ύστερα από σχετικά μακρά περιπέτεια της υγείας του.
Είναι ένα βιβλίο που παρουσιάζει εξαιρετικό
ενδιαφέρον, χωρίς κάποιος να πρέπει να υπεισέλθει σε δογματικά ζητήματα, μολονότι
θεολογικά και εκκλησιολογικά κατά βάθος αυτό είναι αναπόφευκτο. Ωστόσο, έχοντάς
το διαβάσει πριν τον θάνατο του Πάπα, δεν μπορούμε παρά να επισημάνουμε -μεταξύ
άλλων-τα εξής:
Α. Χρειάζεται πολύ μεγάλη τόλμη για έναν ηγέτη θρησκευτικό,
που γύρω από το πρόσωπό του και από τον θεσμό δημιουργείται πάντα ένας μύθος τελειότητας,
να τολμά να καταγράφει τη ζωή του χωρίς να φοβάται να δείξει αδυναμίες,
δυσκολίες, συναισθήματα, κρίσεις, προβληματισμούς. Ο Πάπας Φραγκίσκος δεν
διστάζει να παρουσιάσει την πορεία της ζωής του όπως την έζησε και όχι μόνο σε
ό,τι αφορά στα γεγονότα, αλλά και στα συναισθήματά του. Η αυτοβιογραφία του
είναι ένα βιβλίο πραγματικά συν-κινητικό, διότι είναι αυθεντικό και όχι
υποκριτικό.
Β. Είναι εξίσου σπουδαίο να βλέπει κανείς τους θεολογικούς,
κοινωνικούς, ψυχολογικούς και πολιτικούς προβληματισμούς ενός θρησκευτικού
ηγέτη, που εκ των πραγμάτων, λόγω του θεσμού τον οποίο υπηρέτησε, έχει και
φανερή πολιτική εμβέλεια. Μπορεί ο Πάπας της Ρώμης να μην είναι Καίσαρας
σήμερα, όπως παλαιότερα, ωστόσο ο λόγος και οι αποφάσεις του διαμορφώνουν ηθικά,
ψυχολογικά και κοινωνικά τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων, καθότι πολλοί ψηφίζουν
με βάση και τις θρησκευτικές τους αντιλήψεις. Το να βλέπει κάποιος έναν ηγέτη
τέτοιας εμβέλειας όπως ο Πάπας να μη διστάζει να τα βάζει με τους πολιτικούς της
γης, με ιδέες και νοοτροπίες, και να παίρνει θέση έναντι του πολέμου, της φτώχειας,
της πείνας, της προσφυγιάς, της αδικίας δείχνει ότι ο συγκεκριμένος Πάπας είχε
επίγνωση της χριστιανικής αποστολής που δεν περιορίζεται στη σωτηρία της ψυχής
του ανθρώπου, αλλά και στον αγώνα ο κόσμος να γίνεται πιο χριστιανικός, δικαιότερος,
με αγάπη, με ειρήνη, με νόημα. Ίσως κάποιοι να πούνε ότι η Ρωμαιοκαθολική
Εκκλησία δεν δικαιούται να αναλαμβάνει τέτοιους ρόλους διότι στο παρελθόν, στον
Μεσαίωνα στους παγκόσμιους πολέμους, στις θρησκευτικές συγκρούσεις λειτούργησε
αντίθετα με την χριστιανική μαρτυρία και παράδοση. Αυτό βεβαίως μπορεί να
συζητηθεί και δύσκολα να αρνηθεί κάποιος τη βασιμότητά του. Επιτέλους όμως γιατί
θα πρέπει να μένουμε μόνο στο χτες και να μη βλέπουμε τις αλλαγές, οι οποίες
ξεκάθαρα είναι και η βάση για την αυθεντική χριστιανική μαρτυρία; Δεν μπορεί ο
Χριστός να χρεώνεται τα λάθη των εκπροσώπων της πίστης. Επίσης, όταν ένας ηγέτης
παλεύει να δώσει το αυθεντικό μήνυμα του Ευαγγελίου στον κόσμο, η προσπάθειά
του δεν πρέπει να ακυρώνεται από τις όποιες μνήμες λαθών των άλλων. Ο καθένας μας
κρίνεται με βάση τον δικό του αγώνα και το αν όσα λέει και πράττει είναι
αυθεντικά. Και στον Πάπα Φραγκίσκο ο αναγνώστης θα διαπιστώσει αυτή την
αυθεντικότητα που ξεπερνά δίπολα όπως προοδευτικός-συντηρητικός, παραδοσιακός-μοντέρνος,
συστημικός- αντισυστημικός. Ο Φραγκίσκος, τουλάχιστον στα όσα φάνηκαν τα 12 χρόνια της παποσύνης του και από
όσα μπορεί κάποιος να διαβάσει στο βιβλίο του, υπήρξε Άνθρωπος με το Α κεφαλαίο.
Η πίστη του είναι αδιαμφισβήτητη. Και ο αγώνας του να καταστήσει την
Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία πιο ανοιχτή στις προκλήσεις των καιρών άνοιξε ένα νέο
κεφάλαιο στο ποια πρέπει να είναι η χριστιανική μαρτυρία στους καιρούς μας. Στο
σημείο αυτό με θλίψη διαπιστώνει κάποιος ότι τουλάχιστον στα καθ’ ημάς δεν
υπάρχει ανάλογο ενδιαφέρον σε κοινωνικό επίπεδο, ούτε προβληματισμός, αλλά μόνο
μία οργανωμένη εκκλησιαστική φιλανθρωπία που θεωρείται ως πανάκεια, χωρίς η
μαρτυρία της Εκκλησίας για ευρύτερα ζητήματα που αγγίζουν τον άνθρωπο να ακούγεται.
Γ. Ο Πάπας Φραγκίσκος υπήρξε άνθρωπος φιλοσοφημένος
και καλλιεργημένος μορφωτικά και πνευματικά. Δεν είναι τυχαία η αποδοχή του σε
επίπεδο συνομιλητή από τους ισχυρούς της γης. Οι ιδέες του, η μαρτυρία του, ο αγώνας
του μπορεί στην πραγματικότητα να αφήνουν αδιάφορη την κρατούσα πολιτική,
πολιτιστική και οικονομική νοοτροπία, κάτι αναμενόμενο. Ποιος μπορεί να
παραιτηθεί από την εξουσία του και να δει τη ζωή του ως διακονία; Να παραμείνει
σε ένα διαμέρισμα ταπεινό, αλλά με τους ανθρώπους που συγκροτούν μαζί μια
κοινότητα και να μην ανταλλάξει την απλότητα, τη αγάπη, την επικοινωνία με τη
δόξα και το μεγαλείο των κολάκων και της αυλής; Μπορεί ο θεσμός να περιλαμβάνει
πρωτόκολλα και απαιτήσεις. Όμως ο Φραγκίσκος, ένας Ιησουΐτης μοναχός που έζησε
μάλλον σαν φραγκισκανός, που είχε την τόλμη να ανακατευτεί με τους απλούς
ανθρώπους στην Αργεντινή, να υποστηρίζει ποδοσφαιρική ομάδα, να ακούει τάνγκο
και λαϊκά τραγούδια, να είναι άρχοντας και, ταυτόχρονα, άνθρωπος του λαού, να
κυκλοφορεί με το μετρό ως Αρχιεπίσκοπος και καρδινάλιος, να αρνηθεί τελικά και την ταφή με τους άλλους Πάπες
προτιμώντας την εκκλησία στην οποία αναπαυόταν η καρδιά του, έκανε ένα μεγάλο
βήμα για να δείξει, τουλάχιστον στη Δύση, ότι η Εκκλησία δεν μπορεί να
πορεύεται με όρους του χτες, αλλά χρειάζεται να ξανασυναντήσει τον άνθρωπο,
αυτόν που έχει αλλάξει, αυτόν που απομακρύνεται, που δεν μπορεί να νιώσει την
ακρίβεια του δόγματος, αλλά μέσα του δεν έχει ξεχάσει την πίστη.
Δ. Κρατάμε δύο αποσπάσματα από το βιβλίο. Το πρώτο
είναι ο χειροτονητήριος λόγος του, εν
είδει ομολογίας πίστης: του (13 Δεκεμβρίου 1969)
«Θέλω να πιστεύω στον Θεό Πατέρα, που με αγαπάει σαν παιδί Του, και
στον Ιησού, τον Κύριο που εμφύσησε το Πνεύμα Του στη ζωή μου για να με κάνει να
χαμογελώ και να με οδηγήσει έτσι στην Αιώνια Βασιλεία της ζωής.
Πιστεύω στην ιστορία μου, που τη διαπέρασε το βλέμμα αγάπης του
Θεού, ο οποίος, μια ανοιξιάτικη μέρα, στις 21 Σεπτεμβρίου, ήρθε κοντά μου για
να με καλέσει να Τον ακολουθήσω.
Πιστεύω στον πόνο μου, που είναι άγονος εξαιτίας του εγωισμού, στον
οποίο βρίσκω καταφύγιο.
Πιστεύω στη μικρότητα της ψυχής μου, που προσπαθεί να απομυζά χωρίς
να δίνει…χωρίς να δίνει.
Πιστεύω ότι οι άλλοι είναι καλοί και ότι οφείλω να τους αγαπώ χωρίς
φόβο, και χωρίς ποτέ να τους προδώσω επιδιώκοντας τη δική μου ασφάλεια.
Πιστεύω στη θρησκευτική ζωή.
Πιστεύω ότι θέλω να αγαπώ πολύ.
Πιστεύω στον καθημερινό, διάπυρο θάνατο, από τον οποίο δραπετεύω, ο
οποίος ωστόσο μου χαμογελάει καλώντας με να τον αποδεχτώ.
Πιστεύω στην υπομονή του Θεού, που με καλωσορίζει, καλά σαν
καλοκαιρινή νύχτα.
Πιστεύω ότι ο πατέρας μου είναι στον ουρανό μαζί με τον Κύριο.
Πιστεύω ότι και ο πατέρας Δουάρτε βρίσκεται εκεί και συνηγορεί για
την ιεροσύνη μου.
Πιστεύω στην Παναγία, τη μητέρα μου, που με αγαπάει και που δεν θα
με αφήσει ποτέ μόνο. Και περιμένω την έκπληξη της κάθε μέρας, με την οποία θα
εκδηλωθεί η αγάπη, η δύναμη, η προδοσία και η αμαρτία, που θα με συνοδέψουν ώς
την ύστατη συνάντηση με αυτό το εκπληκτικό πρόσωπο που δεν ξέρω πώς είναι, από
το οποίο διαρκώς δραπετεύω, αλλά θέλω να το γνωρίσω και να το αγαπήσω. Αμήν» (σ. 195).
Το δεύτερο έχει να κάνει με την ελπίδα:
«Αν Ευσπλαχνία είναι το όνομα του Θεού, Ελπίδα είναι το όνομα που
Εκείνος έδωσε σ’ εμάς, αυτό που ανταποκρίνεται στην πιο βαθιά αλήθεια μας, στην
πιο βαθιά ουσία μας. Είμαστε πλασμένοι από ζωή και για τη ζωή. Είμαστε
πλασμένοι από συνάφεια. Είμαστε πλασμένοι από αγάπη και για την αγάπη, και οι
αγάπες μας, οι αγαπημένοι μας, δεν έχουν εξαφανιστεί στο σκοτάδι, μας περιμένουν
στο φως, στην πληρότητα αυτής της αγάπης. Είμαστε όλοι τέκνα περιούσια,
πλασμένα για μεγάλα πράγματα, για τολμηρά όνειρα.
Βαδίζουμε χέρι-χέρι με μια ακαταδάμαστη μικρούλα, της οποίας φέρουμε
το όνομα. Γιατί ο Θεός μάς έκανε ελπίδα» (σ. 300).
Ε. Η ορθόδοξη παράδοση είναι περισσότερο ασκητική,
εσωτερική, καρδιακή. Είναι ένας αγώνας εναντίον των παθών, να παλέψουμε με τον
έσω άνθρωπο, ο οποίος αμαυρώνει τον τρόπο της φανέρωσής μας στον κόσμο όταν
υποκύπτει στον πνευματικό θάνατο τού «μόνο εγώ». Η αγάπη την οποία δίνει και ζητά ο Χριστός προϋποθέτει,
για να έχει διάρκεια, τον αγώνα αυτό. Σε έναν κόσμο στον οποίο η εξωστρέφεια
και ο ακτιβισμός απαντούνε συχνά στο ερώτημα του «φαίνεσθαι», η πίστη έχει να
κερδίσει όταν συνομιλεί με την πραγματικότητα που κυριαρχεί καταθέτοντας την
μαρτυρία του Χριστού. Η Εκκλησία έχει κληθεί να αλλάξει τον κόσμο. Για να τον
αλλάξει όμως πρέπει να τον προσλάβει. Και για να τον προσλάβει, πρέπει να
αποδεχτεί τον τρόπο που πορεύεται και τις ανάγκες του, όχι για να συσσχηματιστεί,
αλλά για να του δώσει ελπίδα. Η παρουσία του Πάπα Φραγκίσκου σίγουρα αποτέλεσε
ένα καμπανάκι αφύπνισης στη δυτική Εκκλησία, στον δυτικό κόσμο. Με την τόλμη
του έκανε ένα βήμα αυτός ο κόσμος, στον οποίο κατά βάθος ανήκουμε κι εμείς,
καθότι έχουμε αποστεί της πραγματικής πορείας της παράδοσής μας και δεν είναι
καθόλου εύκολο να πιαστούμε από αυτήν, να μπορέσει να συνυπάρξει με το σήμερα, να θέσει ερωτήματα στην πίστη, ερωτήματα στον Χριστό, ερωτήματα
ξεβολέματος και για μας και, γιατί όχι, ελπίδας.
Χριστός Ανέστη!
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
Νια Τρίτη 22 Απριλίου 2025
