ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΣΑΜΕ 125- ΙΣΙΔΩΡΟΣ ΖΟΥΡΓΟΣ, «ΠΑΛΙΕΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΧΩΡΕΣ», εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ
Ένας από τους πιο σπουδαίους
Έλληνες συγγραφείς των καιρών μας είναι ο Ισίδωρος Ζουργός. Στο καινούργιο
μυθιστόρημά του «Παλιές και Νέες χώρες» (εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ), επανέρχεται σε έναν
προσφιλή του χρόνο, αυτόν του ύστερου 19ου αιώνα, με φόντο τρεις
πόλεις: Θεσσαλονίκη, Αθήνα και Ερμούπολη. Από την μια οι Νέες χώρες, με κέντρο
την Θεσσαλονίκη, εκεί όπου ο Ελληνισμός προσδοκούσε την απελευθέρωση από τον
Τουρκικό ζυγό, που πραγματοποιήθηκε στους Βαλκανικούς πολέμους το 1912-1913,
ενώ όλες οι περιοχές από τη Θεσσαλία και πάνω ονομάστηκαν έτσι σύμφωνα και με
την πατριαρχική απόφαση με την οποία παραχωρήθηκαν επιτροπικώς στην Εκκλησία
της Ελλάδος, στις Παλαιές χώρες. Από την άλλη η Αθήνα, το κέντρο της παλαιάς
Ελλάδος, η πρωτεύουσα του κράτους που ονομάστηκε αθηνοκεντρικό. Η Ερμούπολη,
πρωτεύουσα της Σύρου, λιμάνι από το οποίο περνούσε το εμπόριο του Αιγαίου, η
κατασκευή των πλοίων και ανέπνεε η ελληνική οικονομία, μέχρις ότου τα
περισσότερα να περάσουν στον Πειραιά. Ο Ζουργός χρησιμοποιεί την Ερμούπολη ως
αφετηρία της κοινωνικής ευαισθητοποίησης μερίδας των Ελλήνων που άρχισαν να
επηρεάζονται από σοσιαλιστικές ιδέες, ιδέες που ζητούσαν δικαιοσύνη και
ανθρωπιά για τους εργάτες, σε μια εποχή στην οποία η ελληνική αστική τάξη έκανε
τα μεγάλα βήματά της για να πλουτίσει τόσο από την σταδιακή εκβιομηχάνιση της
χώρας, όσο και από το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Τρικούπη, το οποίο βέβαια
κατέληξε στη χρεωκοπία, ακριβώς διότι ουδέποτε το εν Ελλάδι κράτος ήταν
αποφασισμένο να πορευτεί με γνώμονα τα ευρωπαϊκά πράγματα ή την εθνική πρόοδο,
αλλά είτε παρέδιδε τον εθνικό πλούτο στους ξένους και συνήπτε δάνεια τα οποία
δεν αποσκοπούσαν στον εκσυγχρονισμό του κράτους, αλλά στη νομή της εξουσίας,
είτε βασανιζόταν από την Μεγάλη Ιδέα, την οποία δεν ήθελε στην πραγματικότητα
να τη συνδυάσει με συλλογική δουλειά για την πραγμάτωσή της. Κι όταν το
κατάφερε, επί Βενιζέλου, φρόντισε να το ακυρώσει στην πράξη με τα πάθη, τις
συγκρούσεις, την μικρότητα, τις εξαρτήσεις από τους ξένους, με αποτέλεσμα το
μεγάλωμα αρχικά του κράτους, αλλά και την οριστική συρρίκνωση του Ελληνισμού με
την Μικρασιατική καταστροφή.
Ο Ζουργός απλώνει
την αφήγησή του, η οποία δεν είναι στην αναμενόμενη ίσως από κάποιους γκρίνια
για τα πολιτικά πράγματα ή τον αθηνοκεντρισμό ή τον έρωτα για τη Θεσσαλονίκη,
αλλά στην διαπίστωση ότι ο άνθρωπος έχει τις υπαρξιακές του αναζητήσεις και
επιλογές ανεξάρτητα από το ιστορικό,
κοινωνικό, οικονομικό και θρησκευτικό του περιβάλλον, σταθερές. Οι δύο κεντρικοί ήρωες του μυθιστορήματα, η
Λεύκα Κηρομάνου από τις Νέες Χώρες, και ο Μιχαήλ Δέδες από τις Παλαιές,
ανατρέπουν στερεότυπα. Η γυναίκα φέρεται και ζει ως άντρας: οικονομική
ενασχόληση και καριέρα, αδίστακτη στην μάζωξη του πλούτου, έτοιμη για μεγάλες
αποφάσεις, δυναμική και ευέλικτη, με ανθρωπιά βεβαίως και αγάπη, όχι όμως με
δέσιμο συναισθηματικό που να την κάνει να θυσιάσει τους στόχους της. Ναι, αγαπά,
αλλά δεν θυσιάζει το εγώ της. Από την άλλη, ο άντρας έχει τον ψυχικό κόσμο της
γυναίκας: ανθρωπιά, καρδιοχτύπια, αδιαφορία για το κέρδος, αίσθημα δικαίου,
προτιμά να οδηγείται παρά να οδηγεί, έτοιμος να ακολουθήσει την καρδιά του,
αλλά και να θυσιάσει τα συναισθήματά του αν χρειαστεί για χάρη των άλλων. Η ηρωΐδα
έχει την αίσθηση ότι ο άντρας είναι ο νάρκισσος της ιστορίας. Στην πραγματικότητα εκείνη είναι. Όλα αυτά
δένονται σε μια εξαιρετική πλοκή που αποτυπώνει τον 19ο αιώνα και
την αστική του τάξη. Δεν είναι μόνο τα αναγνώσματα, όπως ο Ιούλιος Βερν. Είναι
και το κλίμα της εποχής, με τις βεγγέρες, τα φιλολογικά σαλόνια, οι
παραστάσεις, τα ρουσφέτια που ζητούνται από το κράτος, και από την άλλη οι μικροσυμμορίες,
η αυτοδικία, η λογική της επιβίωσης,
κυρίως στη Θεσσαλονίκη, όταν το οθωμανικό κράτος βρίσκεται στην απόλυτη
παρακμή.
Το μυθιστόρημα
είναι συναρπαστικό, χωρίς να είναι πολιτικό. Ο συγγραφέας ομολογεί ότι θέλησε
στο πρόσωπο του Μιχαήλ Δέδε να στήσει τον δικό του πρίγκιπα Μίσκιν από τον «Ηλίθιο»
του Ντοστογιέφσκι. Μόνο που δεν τον
βάζει να είναι ένας ονειροπόλος θρησκευτικός άνθρωπος, αλλά ένας ευγενικός
παρωθητής μιας κοινωνικής αλλαγής που δεν θα έρθει με τη βία, αλλά με τον
διάλογο, την αγάπη, την ειρηνική διαδήλωση, τη συμφιλίωση μεταξύ των ανθρώπων,
όπως επίσης και την αφύπνισή τους, που δεν αποσκοπεί όμως στο να γκρεμίσει έναν
κόσμο, αλλά να του δώσει μπολιάσματα ανθρωπιάς και αγάπης.
Εδώ είναι και η
γλυκόπικρη πρόταση του συγγραφέα. Τι εκφράζει τελικά το παλαιό και τότε και
σήμερα; Παλαιό είναι ο εγωκεντρισμός, το βόλεμα, η ακολούθηση των παραδοσιακών
αξιών, χωρίς έγνοια αλλαγής, η παραμονή στα κεκτημένα, οικονομικά και κοινωνικά
ή μήπως ένας άνθρωπος, ο οποίος χρησιμοποιεί τις αλλαγές που έρχονται στον
κόσμο για να ελέγξει την δική του πρόοδο, ανεξαρτησία και καλοζωΐα; Τι είναι
νέο στον κόσμο μας σήμερα; Το να ακολουθείς τις μεγάλες αλλαγές που έχει
επιφέρει ο πολιτισμός ή να βλέπεις ότι τελικά, αν δεν μάθουμε να μοιραζόμαστε
τα αγαθά μας, να σεβόμαστε και την ανάγκη του άλλου να μετέχει στα όσα υπάρχουν
και διατίθενται και να βάζουμε το δικό μας λιθαράκι, τίποτε δεν θα είναι τελικά
τόσο νέο και ανατρεπτικό; Η αλλαγή των στερεοτυπικών ρόλων που αποκαλύπτει ο
συγγραφέας δείχνει αυτό που είναι η εποχή μας. Ότι τελικά τίποτα δε σου χαρίζεται,
ακόμη κι αν το έχεις εκ φύσεως ή καταγωγής ή κοινωνικού περιβάλλοντος, αλλά
χρειάζεται να διαλέξεις την ενεργοποίησή του ή την αλλαγή του βρίσκοντας τη
δική σου ταυτότητα. Κι όλα αυτά, με φόντο τη ρευστότητα του τέλους του 19ου
αιώνα, στις Παλαιές και τις Νέες Χώρες, ανεξάρτητα ποιος διοικεί, στην
πραγματικότητα σε έναν κόσμο χωρίς σταθερές ελέγχου, όπως είναι και ο δικός μας
σήμερα.
Επισημαίνουμε ακόμη
τις εξαιρετικές αναφορές του συγγραφέα στους φάρους, σημάδια αναζήτησης γαλήνης
σε εποχές θορύβου, αλλά και ασφάλειας σε εποχές ρευστότητας, όπως και συμφιλίωσης
με την ομορφιά της ολιγάρκειας σε εποχές υπεραφθονίας. Ακόμη, τους λαϊκούς
τύπους, όπως ο Λάζαρος, αλλά και την εύθραυστη ψυχική υγεία που συναντάμε στους
καιρούς μας, με τη Βιλελμίνη, το ζήτημα της παρένθετης μητέρας ως απάντηση στην
ανάγκη του ανθρώπου να γίνει γονιός, παραβιάζοντας όμως την ηθική τάξη,
οδηγώντας στο σχήμα ύβρις-τίσις- νέμεσις, την τοκογλυφία, που μας θυμίζει το
τραπεζικό σύστημα και την απανθρωπία της εκμετάλλευσης της ανάγκης για επιβίωση
ή για καλύτερη ζωή, την κακοποίηση της γυναίκας, όπως επίσης και του κάθε
ανθρώπου που δεν έχει μάθει να λέει «όχι».
Θα λέγαμε, ένα
μυθιστόρημα που μιλά για τον καιρό μας και που αφήνει τον αναγνώστη να δώσει
τις δικές του απαντήσεις στα προβλήματα που τίθενται, που μπορεί να μην είναι
λύσεις στον παρόντα κόσμο. Σας το
συστήνουμε και για την εξαιρετική γραφή του Ισίδωρου Ζουργού, που καταφέρνει να
μην επαναλαμβάνεται!
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
11 Νοεμβρίου 2023
