Το πρόσωπο του Χριστού δεν είναι εύκολο να αποτυπωθεί λογοτεχνικά. Παρότι αρκετές προσπάθειες έχουν γίνει, είναι γεγονός ότι το μυστήριο της Θεανθρώπινης φύσης, για να αποτυπωθεί σε μυθιστορηματικές απόπειρες, γεννά αμηχανία. Πώς να προσεγγίσει ένας άνθρωπος τον Θεό; Πώς να εισχωρήσει στην σκέψη, στα κίνητρα της δράσης, στο βάθος του σχεδίου Του για τον άνθρωπο και τον κόσμο; Οποιαδήποτε απόπειρα είναι καταδικασμένη να είναι ελλιπής. Εκτός εάν ο Χριστός αντιμετωπισθεί ως άνθρωπος, ως ένας φωτισμένος διδάσκαλος ή μύστης ή ιδρυτής θρησκείας, οπότε ο καθένας, ποιητική και λογοτεχνική αδεία, λέει ό,τι θέλει και όπως θέλει.
Ο αμερικανός συγγραφέας Λιου Γουάλλας έγραψε μια ιστορία για τον Χριστό, που κυκλοφορήθηκε το 1880. Στην ουσία προσπάθησε μέσα από τους ήρωες που έστησε να δώσει απάντηση στο ερώτημα τι είδους είναι η βασιλεία του Χριστού, επίγεια ή ουράνια και αιώνια; Ο προτεστάντης συγγραφέας δεν έβαλε βεβαίως τον Χριστό ως τον κεντρικό ήρωα του διάσημου μυθιστορήματός του «Μπεν Χουρ». Παρότι ως χρόνος δράσης ουσιαστικά είναι τα χρόνια που έζησε ο Χριστός, ο συγγραφέας, με ευφυή τρόπο, εστίασε το ενδιαφέρον του στην πρόσληψη του Χριστού από ανθρώπους-εκφραστές λαών. Ο Μπεν Χουρ και ο έμπορος και διαχειριστής του Σιμωνίδης είναι Ιουδαίοι. Έβλεπαν τον Μεσσία ως επίγειο άρχοντα που θα αποκαθιστούσε την ελευθερία στον Ισραήλ και θα έκανε τον λαό αυτό βασιλιά του κόσμου. Ο Βαλτάσαρ, ο ένας από τους τρεις μάγους, λογοτεχνική αδεία γενόμενος Αιγύπτιος, βλέπει τον Χριστό όπως πραγματικά είναι: ως Αυτόν που θα δώσει την βασιλεία της πίστης, της αγάπης, των καλών έργων στους ανθρώπους, στη σχέση με τους οποίους δεν χωρά το παιχνίδι της επίγειας εξουσίας. Ο σεΐχης Ιλντερίμ ο Γενναιόδωρος, εκφραστής του Αραβικού κόσμου, θα προβληματιστεί αν η ελευθερία από τους Ρωμαίους κατακτητές είναι το παν στη σχέση με τον Χριστό, χωρίς να μπορεί να θεολογήσει και να φιλοσοφήσει. Θα εκφράσει όμως την ανάγκη του κόσμου για δικαιοσύνη. Ο Γασπάρ, λογοτεχνική αδεία, θα είναι εκφραστής του κουρασμένου αρχαιοελληνικού πολιτισμού, που δεν μπορεί να ζει με θεούς που έχουν ανθρώπινα πάθη, αλλά αναζητεί τον Ένα Θεό, που θα σώσει τον άνθρωπο. Ο Μελχιόρ, λογοτεχνική αδεία κι αυτός εκφραστής της ινδικής παράδοσης των βεδών και των ουπανισάδων, θα αναζητήσει στο πρόσωπο του Χριστού τον Θεό της αγάπης. Και γύρω από αυτούς η ρωμαϊκή εξουσία θα δείχνει το αποκρουστικό πρόσωπο της δύναμης των όπλων και του χρήματος, την σκληρότητα και την απουσία ελέους, την θέαση της ζωής στην προοπτική της απόλαυσης που η ισχύς φέρει, την επικράτηση με κάθε τρόπο και μέσο. Ένας εξαιρείται: ο Κόιντος Άρριος, ο οποίος θα σώσει τον Μπεν Χουρ από την καταδίκη σε θάνατο στις ρωμαϊκές γαλέρες, διότι μέσα στην μοναξιά του θα διακρίνει στο πρόσωπο του νεαρού Ιουδαίου την ανάγκη να δίδονται δεύτερες ευκαιρίες στους ανθρώπους, για να φανεί η αλήθεια.
Ιδιαίτερα συγκλονιστικές είναι τρεις σκηνές του μυθιστορήματος: η πρώτη που ο νεαρός Χριστός δίνει ένα ποτήρι νερό στον κατάδικο Μπεν Χουρ, ενώ κανείς άλλος δεν τον σπλαχνίζεται. Η δεύτερη είναι η θεραπεία των δύο γυναικών, της μητέρας και της αδερφής του ήρωα, από την λέπρα, την οποία προκάλεσε η ταφή τους ουσιαστικά στην ρωμαϊκή φυλακή. Ο Χριστός με την απλότητα και την αγάπη της φωτεινής Του παρουσίας δίνει έναν νέο ξεκίνημα στις δύο γυναίκες, δείχνοντας ότι η αγάπη νικά την όποια κακία της εξουσίας. Και η τρίτη είναι η περιγραφή των υπαρξιακών διλημμάτων των ηρώων την ώρα που ο Σταυρωμένος Χριστός συγχωρεί, αγαπά και παραδίδεται στον θάνατο, για να δώσει την νέα ζωή της πίστης, της αγάπης, της ανάστασης στον κόσμο.
Το μυθιστόρημα έχει γίνει κινηματογραφική ταινία, η οποία προβάλλεται συνήθως την Μεγάλη Εβδομάδα, με έμφαση στην σκηνή της αρματοδρομίας, στην οποία ο Μπεν Χουρ θα νικήσει τον Μεσσάλα, τον προδότη της φιλίας του και υπεύθυνο για την καταδίκη του. Μέσα από την σκηνή αυτή και την μετέπειτα πλοκή αναφαίνεται ένα από τα μεγαλύτερα διλήμματα της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης: εκδίκηση ή συγχώρηση για το κακό; Όποιος διαβάσει το απολαυστικό μυθιστόρημα θα διαπιστώσει ότι ένα πρόσωπο μπορεί να μας βοηθήσει αυθεντικά στην τελική απάντηση: Ο Θεάνθρωπος Χριστός!
Ωραία η μετάφραση και πολύ χρήσιμα τα σχόλια σε μία κλασική έκδοση από τον εκδοτικό οίκο ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ!
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
Κέρκυρα, 30 Μαΐου 2020
