ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΔΙΑΒΑΣΑΜΕ 50 – ΧΡΗΣΤΟΣ ΖΙΟΥΒΑΣ- ΧΑΡΙΣ ΚΑΤΑΚΗ, «ΑΝΔΡΑΣ Η ΣΙΩΠΗΡΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ», Εκδόσεις Πατάκη
“Εξετάζοντας τις εξελίξεις που αφορούν στην ανδρική ταυτότητα, διαπιστώνει κανείς ότι βρισκόμαστε σε μια χρονική στιγμή που το θέμα των μεταβολών του ανδρισμού βρίσκεται στην αιχμή του δόρατος. Η αόρατη πλευρά της ανδρικής ταυτότητας, πιο εσωτερική και ιδιωτική, η οποία αναδύεται δειλά-δειλά, αρχίζει να αλλοιώνει και να τροποποιεί την κυρίαρχη αφήγηση περί ανδρισμού. Οι διεργασίες αλλαγής του άνδρα, που πρόσφατα επιταχύνθηκαν εντυπωσιακά, γίνονται όλο και πιο ορατές- τόσο στο κοινωνικοπολιτισμικό όσο και στο οικογενειακό και στο προσωπικό επίπεδο- και αντανακλώνται στη δομή και τη λειτουργία της οικογένειας, στη σχέση του ζευγαριού, στις εργασιακές σχέσεις” (σελ. 15)
Μ’ αυτές τις επισημάνσεις ξεκινά ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο με τίτλο “Άνδρας η σιωπηρή επανάσταση” (εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ), των ψυχοθεραπευτών Χρήστου Ζιούβα και Χάριτος Κατάκη, οι οποίοι εργάζονται για πολλά χρόνια στον χώρο της ψυχικής υγείας και ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την συστημική προσέγγιση των ανθρώπινων σχέσεων, με έμφαση στην οικογένεια και στον εαυτό. Στο βιβλίο συνεργάζονται και θεραπευτές που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ανάπτυξης του Συνθετικού Μοντέλου Συστημικής Θεραπείας (ΣΥΜΟΣΥΘ). Όλη η συγγραφική ομάδα καταθέτει μαρτυρίες σε ένα πολύ ενδιαφέρον, θα λέγαμε καυτό, ζήτημα της εποχής μας, που έχει να κάνει με τον άνδρα στους καιρούς μας. Μπορεί να φαίνεται ότι οι γυναίκες κυρίως ενδιαφέρονται για την ψυχολογία και την ψυχοθεραπεία, φαίνεται όμως ότι και οι άνδρες δεν πάνε πίσω, ιδίως σήμερα, όταν πλέον ξεκάθαρα έχει αλλάξει το ανδρικό πρότυπο. Ο άνδρας δεν είναι ο δυναμικός, αυτός που ενδιαφέρεται για την καριέρα και την επιτυχία στην ζωή, δεν είναι αυτός που παραμερίζει τα συναισθήματά του, που η παρουσία του στην οικογένεια αρκείται στην υλική της στήριξη ή στην επίδειξη δύναμης (ο κουβαλητής πατέρας), η κεφαλή της γυναικός, όπως η μέχρι τις μέρες μας αντίληψη.
Στο βιβλίο παρατίθεται η τείνουσα να κυριαρχήσει πλέον δυτική επιστημονική αντίληψη ότι το φύλο δεν είναι τόσο βιολογικό, αλλά κοινωνικό (θέμα που χωρά πολλή συζήτηση). Καταγράφει την τυπολογία των ανδρισμών: α. Τον ηγεμονικό ανδρισμό, ο οποίος στους καιρούς μας συνδυάζει στοιχεία δυναμισμού, αποφασιστικότητας, δράσης (ανδρικά στερεοτυπικώς) και ανθρωπιάς, προστατευτισμού και φροντίδας (γυναικεία στερεοτυπικώς) β. Ο περιθωριοποιημένος και καθυποταγμένος ανδρισμός που έχει να κάνει με μειονοτικές ομάδες, όπως οι έγχρωμοι και οι μετανάστες, οι οποίοι καταπιέζονται σε κοινωνικό επίπεδο από άλλους άνδρες με βάση στερεότυπα και οι οποίοι συνήθως αναπτύσσουν μεγαλύτερη συναισθηματική εκφραστικότητα στις οικογένειες ή στις κοινωνικές ομάδες που είναι ενταγμένοι στην προσπάθεια να επιβιώσουν και να κρατήσουν τα χαρακτηριστικά τους γ. Ο υβριδικός ή μη αποκλείων ανδρισμός, στον οποίο υιοθετούνται στοιχεία από ομοφυλόφιλες συμπεριφορές ή πολιτιστικές πρακτικές ανδρών άλλων φυλετεικών ή εθνοτικών ομάδων, ακόμη και πρακτικές τυπικά γυναικείες στο ντύσιμο, στην περιποίηση του σώματος και του προσώπου τους, στην εμφάνισή τους (unisex), η αξιοποίηση της σωματικής επαφής ως τρόπου έκφρασης. Ακόμη και επιχειρήσεις αναζητούν στελέχη που διαθέτουν τις γυναικείες εκείνες ιδιότητες που θα ενισχύσουν την συνοχή των εργασιακών ομάδων, τη συνεργατικότητά τους, θα διαχειριστούν καλύτερα ζητήματα εργασιακών σχέσεων και δυναμικής ομάδας. Αυτές οι τάσεις ουσιαστικά γεννούν και σύγχρονα ανδρικά κινήματα στον δυτικό κόσμο, ενώ αποτυπώνονται και στον κινηματογράφο και στις τηλεοπτικές σειρές, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την εξέλιξη του χαρακτήρα του Τζέιμς Μποντ, από τον Σων Κόννερυ στον Ντάνιελ Κρεγκ, από τον κατακτητή στον ερωτευμένο.
Το κλειδί όμως στην αλλαγή της ταυτότητας του άνδρα, που έχει δημιουργήσει όντως μιας σιωπηρή επανάσταση, έχει να κάνει με τον τρόπο που βλέπει ο άνδρας την πατρότητα σήμερα. Χαρακτηριστικά αυτής της σημαντικής αλλαγής είναι α. Να νιώθει και να συμπεριφέρεται υπεύθυνα προς το παιδί β. Να είναι συναισθηματικά συνδεδεμένος με το παιδί γ. Να είναι φυσικά προσβάσιμος για το παιδί δ. Να παρέχει την υλική υποστήριξη για την κάλυψη των αναγκών του παιδιού ε. Να έχει επιρροή στις αποφάσεις που αφορούν την ανατροφή του παιδιού (σελ. 178). Αυτή η αλλαγή χτίζει μιαν άλλη ταυτότητα στον άνδρα των καιρών μας. Δεν είναι θεατής και κουβαλητής, αλλά ζει την σχέση με το παιδί/παιδιά. Η πατρότητα φτάνει να τον ενδιαφέρει κάποτε περισσότερο και από την συζυγία και την συντροφικότητα. Σίγουρα δεν είναι ο απών συναισθηματικά πατέρας του παρελθόντος.
Το νέο πλαίσιο της ανδρικής ταυτότητας έρχεται να συναντήσει την αλλαγή του οικογενειακού προτύπου. “Στη σύγχρονη οικογένεια συνυπάρχουν και αλληλοσυγκρούονται αντιλήψεις γι’ αυτήν που αντιστοιχούν σε τρεις διαδοχικές μορφές οικογενειακής ζωής: στην παραδοσιακή, στην πυρηνική (της νεωτερικής- βιομηχανικής εποχής) και στην υπό διαμόρφωση επικοινωνιακή- συνδιαλλακτική (της μετανεωτερικής εποχής) μορφή οικογένειας” (σελ. 219-220). Από την βιολογική και οικονομική επιβίωση των μελών της οικογένειας και την αλληλεξάρτηση των μελών της, πηγαίνουμε στον παιδοκεντρικό χαρακτήρα της (τα πάντα για το παιδί) περνάμε στην ψυχοκοινωνική επιβίωση, δηλαδή ο ρόλος της οικογένειας είναι να επιτρέψει στα μέλη της να οργανώσουν τις πληροφορίες που αφορούν στην ταυτότητά τους και στη διαμόρφωση των στόχων τους ως μελών της κοινωνίας προκειμένου να μπορούν να χειριστούν την πολυπλοκότητα που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη ζωή (σελ. 220). Η ψυχολογία και η επικοινωνία καθορίζουν την πορεία της οικογένειας, την διατήρησή της, την συφυρηλάτηση δεσμών, την λειτουργία της ως ασφαλούς λιμένα και όχι το ευρύτερο αξιακό υπόβαθρο των μελών της. Γι’ αυτό και το διαζύγιο σήμερα θεωρείται αυτονόητη κατάκτηση, παρότι η θρησκεία δεν είναι υπέρ του.
Ο άνδρας σήμερα στην ελλαδική κοινωνία παλεύει με τα συναισθήματά του, αποκτά εγγύτητα με τα παιδιά του, παίζει μαζί τους, αθλείται, ταξιδεύει, συζητά, αναγνωρίζει την ευάλωτη πλευρά του. Λέει “δεν μπορώ”, “φοβάμαι”, “πονάω”, αναγνωρίζει την μοναξιά και την αποξένωση της πάλαι ποτέ κυριαρχικότητας. “Αν η γυναικεία επανάσταση αποσκοπούσε να φέρει στην επιφάνεια τη δύναμη και την αποτελεσματικότητα της γυναίκας, η μεταμόρφωση του άνδρα φέρνει στην επιφάνεια την ανάγκη του να ενταχθεί δυναμικά στις ανθρώπινες σχέσεις και στο συναισθηματικό επικοινωνιακό γίγνεσθαι” (σελ. 240). Αυτές οι μετακινήσεις προκαλούν νέα ερωτήματα και για το πώς δημιουργείται και πώς κρατιέται μια οικογένεια, αλλά και ερμηνεύουν, αν και όχι απόλυτα, την αργοπορία και των ανδρών να δεσμευτούν σε μία σχέση που οδηγεί στον γάμο.
Πάνω στον καμβά αυτό περιπτώσεις υπό θεραπείαν και θεραπευμένων με μετοχή σε ατομικές, οικογενειακές ή ομαδικές συναντήσεις δίνουν μία εξαιρετική ποιότητα παραδειγμάτων που προκαλούν συζήτηση και ενδιαφέρον. Το χέρι που οι συγγραφείς τείνουν στην εκκλησιαστική συμβουλευτική, αυτή των πνευματικών πατέρων-εξομολόγων (σελ. 340) οι οποίοι ενισχύουν με την πίστη στον Θεό άνδρες που δυσκολεύονται να βρούνε τον εαυτό τους δείχνει ότι οι επιστήμες ψυχικής υγείας δεν απορρίπτουν έναν γόνιμο διάλογο με χώρους που έχουν άλλο τελικό στόχο, αλλά αφορμώνται εξίσου από την αγάπη για τον άνθρωπο. Εξάλλου, η άρνηση να καταστήσουν την ενασχόληση με την ομοφυλοφιλία ως κομβικό στοιχείο της εργασίας τους και η θεώρησή της ως ενός, αλλά όχι του μόνου από τα στοιχεία που δείχνουν τις αλλαγές στον τρόπο εύρεσης της ανδρικής ταυτότητας, απαλλάσσει πολλούς από πολωτικές λογικές.
Πλούσιο λοιπόν υλικό, ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις, βιβλιογραφία, ένα βιβλίο που μπορεί να διαβάσει ο μέσος αναγνώστης με άνεση, χωρίς να χαθεί σε δύσκολες ακαδημαϊκές περιηγήσεις. Ένα βιβλίο γραμμένο με αγάπη για τον σύγχρονο άνδρα, την οικογένεια, την αναζήτηση του εαυτού.
Κλείνουμε τις σκέψεις που μας γεννήθηκαν από την ανάγνωση με την εξής τοποθέτηση: η ποιμαντική της Εκκλησίας χρειάζεται να επαναπροσδιορίσει σε αρκετά σημεία τον τρόπο που βλέπει τον γάμο και την οικογένεια. Ο σύγχρονος άνθρωπος κρατά την πίστη στο βάθος της καρδιάς του. Δεν θα παντρευτεί επειδή το λέει η Εκκλησία ή, ακόμα, επειδή το θέλει ο Θεός, αλλά επειδή θα το θελήσει ο ίδιος. Άνδρες και γυναίκες χρειάζονται ενίσχυση στο να βρούνε τον εαυτό τους, την ταυτότητά τους και να δέσουν τα ευρήματα με τη οδό της πίστης, η οποία περνά από την αγάπη. Η γκρίνια για την κρίση στον θεσμό της οικογένειας και η θεώρηση αυτής της κρίσης μόνο στην βάση της αμαρτίας, της ασωτίας, της σεξουαλικής ασυδοσίας δεν βγάζει πουθενά. Το ερώτημα είναι πώς μπορούμε να βοηθήσουμε σε μια εποχή στην οποία άνδρας και γυναίκα θέλουν να είναι έτοιμοι ως προς τον εαυτό τους για να δεσμευτούν, να δεθούν με τον άλλο. Η πίστη μπορεί να συνδράμει καλλιεργώντας την εμπιστοσύνη στον Θεό για την υλική έκβαση της ζωής μας, αλλά και δείχνοντας την δύναμη της αγάπης όχι μόνο για τον Θεό, αλλά και για τον συνάνθρωπο. Την ασκητική της υπέρβασης του ιδίου θελήματος και την αξία του μοιράσματος. Και, κυρίως, την προτροπή σε έναν αγώνα χωρίς βεβαιότητες ότι όλα θα είναι καλά και τέλεια, αλλά με την αποδοχή ότι έχει χάσει όποιος δεν προσπαθεί, ότι αυτός που έχει αξίες και πίστη έχει περισσότερα εφόδια για να αντέξει, ότι τον τελικό εαυτό μας τον βρίσκουμε μεσα από την σχέση με τον άλλον και όχι μόνο με ασκήσεις επί χάρτου, ότι το εγώ συναντιέται με το εσύ για να γίνει εμείς.
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
Κέρκυρα, 28 Απριλίου 2020
