Είναι πανθομολογούμενο ότι Η επαφή μας με κείμενα μοναδικής αξίας τόσο για την παράδοσή μας, όσο και για την πραγματικότητα που ζούμε, όπως είναι τα ομηρικά έπη, περιορίζεται στην σχολική μας εμπειρία. Ας μην ξεχνούμε ότι οι Πατέρες της Εκκλησίας, όπως και όλα τα παιδιά στα χρόνια του Βυζαντίου, μάθαιναν γράμματα ξεκινώντας από τα ομηρικά έπη, συνεχίζοντας την παράδοση της Αθήνας από τα χρόνια του Πεισιστράτου, οπότε και τα κείμενα αυτά καταγράφηκαν γραπτώς. Ενώ όμως καυχόμαστε για την σχέση μας με τους αρχαίους προγόνους μας και την ιστορική συνέχεια του Ελληνισμού, έχουμε εγκαταλείψει τις πηγές. Ενώ στην εκκλησιαστική μας παράδοση θαυμάζουμε τους μεγάλους Αγίους που συνέζευξαν τον ελληνισμό με τον χριστιανισμό, αγνοούμε τόσο τους Πατέρες όσο και τους αρχαίους.
Ο Όμηρος δεν είναι ξεπερασμένος ούτε γλωσσικά ούτε ιδεολογικά. Μας το υπενθυμίζει ένα εξαιρετικό βιβλίο, το οποίο δεν είναι μυθιστόρημα με την κλασική έννοια του όρου, αλλά ένα είδος αυτοβιογραφικού κειμένου που καταγράφει ο Ντάνιελ Μέντελσον, Αμερικανός συγγραφέας και κλασικός φιλόλογος, ο οποίος εν είδει εξομολόγησης καταγράφει τη σχέση του με τον πατέρα του και την οικογένειά του μέσα από ένα σεμινάριο στην ομηρική «Οδύσσεια». Είναι σύνηθες φαινόμενο στην σύγχρονη κουλτούρα ο άνθρωπος να αναζητεί από την μία τις οικογενειακές του ρίζες και από την άλλη να κάνει ένα είδος ψυχανάλυσης, προσπαθώντας να δει το πώς διαμορφώθηκε ο χαρακτήρας και η προσωπικότητά του εντός της οικογένειάς του. Από την άλλη η καταγραφή έρχεται να συνδυασθεί με την γνώση της ζωής που ο συγγραφέας έχει αποκτήσει, το δικό του ταξίδι, το δικό του έπος.
Γιατί αυτά να μας ενδιαφέρουν όμως;
Μα γιατί ο Μέντελσον καταγράφει την ζωή του αναλογικά με το ταξίδι του Οδυσσέα προς την Ιθάκη. Καθηγητής της κλασικής φιλολογίας κάνει ένα σεμινάριο στην «Οδύσσεια» (ενδιαφέρον ότι αυτό γίνεται στην Αμερική- ας αναρωτηθούμε αν στις φιλοσοφικές σχολές της πατρίδας μας ο Όμηρος απασχολεί για πάνω από ένα ή το πολύ δύο εξάμηνα και αυτό αποσπασματικά τους νέους επιστήμονες). Στο σεμινάριο αυτό συμμετέχει ως ακροατής, όπως η ακαδημαϊκή τάξη επιτρέπει να γίνεται ελεύθερα, ο ...πατέρας του! Ως νέος Τηλέμαχος ο συγγραφέας ξεκαθαρίζει την σχέση του με τον πατέρα του, βλέπει νοήματα της ζωής του συζητώντας πάνω στην «Οδύσσεια» και κάνοντας ένα ταξίδι στα μέρη όπου είχε τις περιπέτειές του ο Οδυσσέας δίνει την δυνατότητα στον ελληνικό τρόπο σκέψης και ζωής να μιλήσει και πάλι στον κόσμο.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η ανάλυση της «Οδύσσειας». Η θεώρηση της παρουσίας του Τηλέμαχου ως του γιου που μαθαίνει για να ενηλικιωθεί και να ωριμάσει, της Ναυσικάς ως αφορμής για να τονιστεί η αρετή της «ομοφροσύνης» ανάμεσα στα ζευγάρια που θέλουν να κάνουν οικογένεια, η τύφλωση του Κύκλωπα Πολύφημου από τον Οδυσσέα επειδή ο βάρβαρος γίγαντας δεν μπορεί να διακρίνει ανάμεσα σε δύο ομόηχες λέξεις (μή τις: Κανένας/ μήτις: πανουργία, σκέψη ισχυρή), το παιχνίδι ανάμεσα στο αληθινό και το ψεύτικο στις περιπέτειες του Οδυσσέα, η σύνδεση με τον «Οδυσσέα» του σπουδαίου Άγγλου συγγραφέα ‘Αλφρεντ Τέννυσον και ο τονισμός ότι το πνεύμα του ταξιδιού της ζωής είναι «να πασχίζεις, να αναζητάς, να βρίσκεις και να μην υποκύπτεις», η συζήτηση πάνω στο έγκλημα και την τιμωρία, όπως και την σκληρότητα της δικαιοσύνης, τα σημάδια και οι μνήμες που συνοδεύουν ένα ζευγάρι που αγαπιέται καρδιακά, η ώριμη σχέση του Οδυσσέα με τον δικό του πατέρα τον Λαέρτη, που καταδεικνύει ότι η σχέση γονέα και παιδιού δεν τερματίζεται, μόνο που χρειάζεται νέες οπτικές στον χρόνο!
Παράλληλα, μία επισήμανση για τους δασκάλους των καιρών μας, αλλά και κάθε εποχής, ότι: «πυρήνας της διδασκαλίας είναι η ομορφιά και η απόλαυση. Γιατί ο καλύτερος δάσκαλος είναι εκείνος που θέλει να βρεις νόημα και σε όσα χαίρεται ο ίδιος, ώστε η χαρά για την ομορφιά τους να επιζήσει και μετά απ’ αυτόν. Και κάπως έτσι- επειδή ακριβώς εκκινεί από την αποδοχή του αναπόφευκτου του θανάτου- η καλή διδασκαλία μοιάζει με τον γονιό που κάνει καλά τη δουλειά του» (σελ. 350)
Ένα εξαιρετικό βιβλίο που μας ξαναφέρνει με έμμεσο τρόπο την ομορφιά της πνευματικής μας παράδοσης. Κι εδώ χρειάζεται να αναρωτηθούμε για την δική μας ραστώνη! Προφανώς και μπορούμε να στήσουμε διαλόγους με βάση την δική μας εμπειρία, τα μηνύματα που η δική μας μεταφυσική, η δική μας ελπίδα ανάστασης προσθέτουν στα ομηρικά έπη, όπως επίσης και η αγάπη, η κοινότητα, οι πειρασμοί, η ένταξη του εαυτού στο σύνολο είναι στοιχεία που καθιστούν την ομηρική «Οδύσσεια» ευκαιρία για ένα ταξίδι στην δική μας εποχή! Στερούμαστε το «πολύτροπον», την αναζήτηση της αλήθειας, την χαρά του ταξιδιού σήμερα, αποχαυνωμένοι στο έτοιμο της πληροφορίας. Η ελληνικότητά μας σε τι συνίσταται άραγε; Αυτό το βιβλίο μπορεί να γίνει αφορμή να ξαναδιαβάσουμε με μία πιο φρέσκια ματιά τον δικό μας Όμηρο!
π. Θεμιστοκλής Μουρτζανός
Κέρκυρα, 7 Μαρτίου 2020
